بافت های فرسوده در کرج در وضعیت خطر قرار گرفت

به گزارش اخبار ساختمان، گزارش ها از آن حکایت دارد که بیش از یک سوم جمعیت سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفری استان البرز در بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری سکونت دارند که اگر زمین بلرزد مقاومتی در برابر آن نیست. بخشی از بافت های غیرمقاوم البرز قدمتی بالای ۵۰ سال دارد و بخشی هم به اصطلاح نوساز اما نحیف و رنجور است و برحسب اتفاق، بیشترین حادثه ها در همین خانه های جدید ثبت و ضبط می شود.

اینکه گاهی متولیان امر و کارشناسان ضرورت بازآفرینی بافت های فرسوده البرز را متذکر شده اند، صحبتی از سر هراس و احساس نیست، بلکه واقعیتی در پس آن نهفته است که باید آن را جدی گرفت. وقوع زلزله ۵.۲ ریشتری ۳۰ آذرماه ۱۳۹۶ تهران و البرز با اینکه زمین اندکی از خشم خود را نمایان ساخت اما همین اندک لرزش ۲ کشته و ۹۷ مصدوم روی دست ۲ استان گذاشت.

هراس از زلزله حدود ۲ ماه نقل محافل و سرگرمی نشست های رسمی گشت اما با خاموشی زمین، داستان جنب و جوش گسل ها هم فراموش شد. با این وجود استان البرز هنوز هم آماج ساخت و سازهایی است که سر از خاک برنیاورده، فرو می ریزند و گاهی هم مصدوم و قربانی می گیرند.

سخن از بافت های ناکارآمد تنها خانه های قدیمی نیست بلکه در این استان همه جور بنایی را می توان دید که برخی حتی رمق ایستادن در مقابل یک تند باد را ندارند.

تقسیم کلی بافت های مسکونی البرز

به طور کلی سه نوع بافت مسکونی می توان در استان البرز مشاهده کرد که نخست بافت های نوساز و آیین نامه ای است؛ این ساختمان ها مطابق آیین نامه ۲۸۰۰ ساخته شده اند که گاهی برخی از همین بناها هم از جانمایی مناسب برخوردار نیستد.

احداث برخی مجتمع های مسکونی بر روی قنات های قدیمی از مواردی است که نشان از کم توجهی به موضوع جانمایی درست این مجتمع ها دارد که نمونه آن مجتمع ۱۲ واحدی در حسین آباد مهر شهر است که به تازگی ترک خوردگی دیوار سبب تخلیه آنها از سکنه شد.

با این وجود این نمونه را نمی توان به کل البرز نسبت داد بلکه بخش زیادی از ساخت و سازها به همت ناظران و مردم بر مدار آیین نامه و جانمایی درست انجام گرفته که در اینجای پرداختن به آن نیست؛ اما بناهای قدیمی ضلع دیگر بافت های شهری و روستایی البرز را تشکیل می دهند که این بناها در محله های قدیمی کرج مانند مصباح و دولت آباد کرج بیشترین فراوانی را دارند.

ضلع سوم بافت های غیرمقاوم، ساختمان های چند طبقه در حاشیه و متن شهرهای استان است که مساحت این بافت ها بیشتر از بافت های قدیمی تخمین زده اند. از این بافت ها به عنوان سکونتگاه های غیر رسمی یاد می شود. این نوع ساخت و سازها از دهه ۸۰ به بعد به اوج خود رسید.

اما قبل از پیدایش بافت های غیرمقاوم نوساز باید به این موضوع توجه داشت که البرز از دهه های ۴۰ و ۵۰ آماج ساخت و سازهای قرار گرفت؛ آنجا که عده ای با ساخت و ساز در تپه بلند و شیب دار ۱۶۸ هکتاری مرادآب کرج، سیمای شهری را در این شهر تغییر دادند تپه ای که به قول شهروندان کرجی، زگیل روز و نگین شب نام گرفته است.

ساخت خانه های محقر و غیر مقاوم در کوچه های شیب دار و باریک، قوت قلبی برای کسانی بود که راه دور و دراز مهاجرت به کرج و البرز را در پیش گرفته بودند تا بدین سان در سایه سار پایتخت بتوانند زندگی راحتی را دنبال کنند اما زمستان های سرد و بن بست های برفی تجربه سخت دیگری پیش پای آنان نهاد که هنوز هم باقیمانده این ساخت و ساز برای ساکنانش نامهربان است.

قرار گرفتن بافت مسکونی مرادآب در هسته مرکزی شهر کرج متولیان امر را برآن داشت تا در دهه ۷۰ شمسی طرح ساماندهی این تپه را کلید بزنند ؛ طرحی که با گذشت سه دهه چهار هزار و ۲۰۰ واحد مسکونی را خریداری و تخریب کرد و از مساحت ۱۶۸ هکتاری مرادآب ۷۴ هکتار آن از زیر بار مصالح ساختمانی شانه خالی کرد.

با اینکه متولیان طرح ساماندهی مرادآب نوک تپه و بالا تنه آن را از بقایای آوار آزاد کردند اما ساکنان این خانه ها بافت های ناکارآمد دیگری درحسن آباد، حیدرآباد، حصارک و امثال آن به وجود آوردند.

دهه ۸۰ و هجوم بساز و بندازها

استان البرز در دهه ۸۰ با پدیده ای به نام بساز و بندازها روبرو گشت، پدیده ای که برای سودجویان، پول آور و برای جمعیت مهاجر و کم پول پناهگاه ناایمن شد، بناهایی که روی چند ستون نازک فلزی قد کشیدند تا سکونتگاه جمعیت مهاجر و کم درآمد شوند.

سودجویان با ساخت خانه های محقر در ارتفاع، صدها خانوار کم درآمد را در این لانه های شیطانی گرفتار کردند و پول های هنگفت به جیب زدند، آنها خانه هایی تحویل مردم دادند که تاریخ مصرفشان زودگذر و تاب و تحملشان اندک بود؛ سوی دیگر ماجرا دستگاه های اجرایی و خدماتی هم بابت خدمات رسانی به این بناها بدهکار جمعیت مهاجر شدند.

اینکه محله های نوپدید هر روز باید حادثه ای جدید از گاز گرفتگی تا ریزش چاه و دیوار باید شاهد باشند، حکایتی است که از آژیر مستمر آتش نشانی می توان صدق آن را فهمید. اینک با گذشت نزدیک به ۲ دهه عمر خانه های حسن آباد، حصارک، حیدرآباد، حصار و سایر مناطق حاشیه ای کرج و البرز به سرآمده به طوری که تابستان امسال در پس ترک خوردگی دیوارها، ۴۰ واحد مسکونی حسن آباد از سکنه خالی شد و این حکایت همچنان ادامه دارد.

تصمیم هایی که قبل از دولت سیزدهم برای بازآفرینی گرفته شد

موضوع بازآفرینی بافت های فرسوده و غیر مقاوم استان البرز از دهه ۹۰ بر سرزبان ها جاری گشت؛ همانطور که اشاره شد، وقوع چند زلزله از جمله زلزله ۳۰ آذر ۱۳۹۶ در جنوب کرج این فرضیه را تقویت کرد که متولیان امر برای بازآفرینی بافت های فرسوده و ناکارآمد برنامه ای مدون و جدی خواهند داشت اما شرایط طوری رقم خورد که ساکنان همچنان در خانه های نیم بندخود ماندند و تغییری در وضعیت دیده نشد.

کاهش هزینه صدور مجوز ساخت، پرداخت وام کم بهره و مواردی از این دست به عنوان مشوق های دهه ۹۰ برای مقاوم سازی و اصلاح ساختار بافت های قدیمی و غیر مقاوم البرز تعریف شد که هیچ کدام از این مشوق ها نتوانست بخش اعظم ساکنان بافت ها را ترغیب به رهاسازی وضع موجود کند.

سال ۱۳۹۸ وزارت راه و شهرسازی طرح بازآفرینی بافت های فرسوده را با دایر کردن دفاتر تسهیلگری در محله های قدیمی و ناکارآمد کرج طی مراسمی کلید زد که این امر سبب شد تا تعداد اندکی از واحدهای مسکونی قدیمی از جمله در محله مصباح کرج به بازآفرینی روی آورند اما این تعداد در برابر ماندگاری بیش از یک هزار هکتار بافت فرسوده و غیر مقاوم کرج رقم چشمگیری نبود.

دولت سیزدهم و موضوع بافت های فرسوده و غیر مقاوم البرز

اجرایی شدن طرح نهضت ملی مسکن افزون بر تعریف پروژه های جدید، سرفصل دیگری مانند بازآفرینی بافت های فرسوده شهری در دل خود داشت، طرحی که اگر به درستی پیگیری و دنبال شود به سال ها دغدغه ساکنان بافت های قدیمی و ناکارآمد پایان خواهد داد و جلوه ای زیبا از عدالت اجتماعی را به نمایش خواهد گذاشت.

متولیان و دست اندکاران نهضت ملی مسکن استان البرز براین باور هستند که بخش عمده طرح نهضت ملی مسکن بر عدالت اجتماعی در باب تغییر سیمای شهرها و نوسازی بافت های غیرمقاوم و قدیمی متمرکز است.

گام عملی بازآفرینی توسط دولت سیزدهم

دولت سیزدهم پس از تعریف موضوع بازآفرینی به عنوان زیر شاخه طرح نهضت ملی مسکن، چندی پیش عملیات احداث پروژه ۷۴ واحدی احیای بافت های فرسوده استان البرز در منطقه نمازی واقع و در حاشیه میدان شهید فهمیده کرج کلید زد؛ پروژه ای که قرار است در کمترین زمان ممکن با حمایت مسوولان اجرایی و شهرداری کرج در قالب ارائه ۲۰۰ میلیارد تومان تسهیلات بانکی تکمیل و به سرانجام برسد.

مشوق جدید بازآفرینی در شهر کرج

مدیریت شهری کرج نیز در شورای ششم به تازگی آیین نامه ای را به تصویب رساند که به گفته مریم قهرمانی صارم رییس کمیسیون برنامه و بودجه شورای این شهر با تصویب این آیین نامه بستر برای نوسازی یک هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد کلانشهر کرج فراهم شده است.

اعضای شورای اسلامی شهر کرج در این آئین نامه تشویقی، تخفیف در صدور پروانه ساختمانی تا سقف ۱۰۰ درصد در بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری را برای مدت ۲ سال تصویب کرده اند. لایحه شهرداری درخصوص آئین نامه تشویقی نوسازی و بهسازی در بافت های فرسوده شهر کرج پس از کمیسیون برنامه و بودجه در صحن علنی شورای شهر بررسی و با قید فوریت تصویب شد.

رییس کمیسیون برنامه وبودجه شورای شهر کرج تصریح کرد: بهبود شرایط موجود در بافت های فرسوده و ناکارآمد شهر کرج و حل معضلات نا ایمن بودن ساختمان ها نیازمند برنامه ای جامع و شفاف به منظور بهسازی و نوسازی املاک موجود در آن محدوده است، در همین راستا و مطابق تاکیدات استاندار البرز و مصوبات اولین جلسه قرارگاه نهضت ملی مسکن استان البرز و صورتجلسه کارگروه امور رفاهی و مسکن ذیل قرارگاه اجتماعی استان و به منظور تشویق در امر نوسازی، تامین سرانه خدماتی مرتبط با شهرداری، بازگشایی معابر، تجمیع املاک خرد، اخذ سند و امثال آن در بافت های فرسوده و همچنین برون رفت از معضلات موجود در این مناطق لایحه فوق به شورای شهر ارسال شد.

در راستای این لایحه به شهرداری کرج اجازه داده شد برابر لایحه پیشنهادی نسبت به اعمال آئین نامه تشویقی و تخفیف صدور پروانه ساختمانی تا سقف ۱۰۰ درصد در بافت فرسوده و ناکارآمد شهری، اقدام و معادل تخفیف های اعمال شده را به عنوان سهم دولت برابر ترتیبات ذکر شده در ماده قانونی در بازه زمانی ۲ سال قید و اجرا شود.

شناسایی ۴۲ محله قدیمی و ناکارآمد در البرز

به گفته رضا خالقی مدیرکل راه و شهرسازی استان البرز تاکنون ۴۲ محله قدیمی و ناکارآمد در این استان شناسایی شده که طرح باز آفرینی آنها در دستور کار قرار دارد. در مرحله نخست ۷۴ واحد مسکونی در قالب مجتمع مسکونی در بافت فرسوده محله نمازی واقع در حاشیه میدان شهید فهمیده کرج ساخته می شود.

اتمام حجت استاندار البرز

استاندار البرز به تازگی در نشستی با موضوع بازآفرینی بافت های فرسوده با یادآوری اهمیت نوسازی حدود ۲ هزار هکتار بافت فرسوده و غیر مقاوم در این استان، دستگاه های اجرایی را مکلف به آسان سازی مسیر برای تسریع در تحقق این امر کرد.

مجتبی عبداللهی افزود: دستگاه های مربوطه به ویژه شهرداری ها در بازسازی، احیا و ساماندهی بافت های ناکارآمد شهری باید به جد وارد عمل شوند چراکه گذر زمان و بروز حوادث احتمالی می تواند هزینه هنگفتی را بر مردم تحمیل کند.

وی با اشاره به اینکه باید مشوق مردم و سازندگان مسکن در بافت های فرسوده باشیم، افزود: دستگاه های مربوطه به ویژه شهرداری در بازسازی، احیا و ساماندهی بافت های ناکارآمد شهری باید به جد وارد عمل شوند چراکه گذر زمان و بروز حوادث احتمالی می تواند هزینه هنگفتی را به مردم و شهر وارد کند.

دفاتر تسهیلگری خانه به خانه با مردم گفت و گو کنند

استاندار البرز از دفاتر تسهیلگری استان خواست خانه به خانه و محله به محله با مردم وارد گفت و گو شوند و اهالی بافت های ناکارآمد شهری را از ضرورت ساماندهی و احیای منازل آگاه کنند. شورای اسلامی شهر به ویژه در کلانشهر کرج باید مصوبه ای در خصوص اعطای پروانه ساخت رایگان در این مناطق داشته باشد.

عبداللهی ادامه داد: باید مشوق های ویژه ای برای بازسازی و احیا در نظر بگیریم تا مردم ترغیب شوند؛ همچنین سازمان نظام مهندسی نیز باید در راستای همراهی و حمایت از این امر طرح و برنامه ارائه دهد و تخفیف های ویژه در نظر بگیرد.

استاندار البرز از شهرداری ها و شوراهای اسلامی شهر خواست تا مشوق هایی مانند پروانه ساخت رایگان و تسهیلات ویژه برای ساماندهی بافت های فرسوده برای مردم و انبوه سازان در نظر بگیرند.

شهرداری ها باید با کمک انبوه سازان و دفاتر تسهیلگری در بافت های ناکارآمد شهری نسبت به آگاه سازی مردم از مخاطرات این بافت ها اقدام کنند؛ همچنین شهرداری ها و مدیران مربوطه باید طرح کامل و جامعی برای ساماندهی بافت های فرسوده استان ارائه دهند.

وی افزود: ضرورت دارد تمام ساخت و ساز ها به صورت مرحله به مرحله با تایید نظام مهندسی استان صورت گیرد؛ به هر نحو ممکن باید از ساخت و سازهای غیرمجاز و غیراصولی در استان جلوگیری شود.

عبداللهی با بیان اینکه ضرورت دارد مردم ساکن در بافت های فرسوده و سازندگان را وارد عمل کنیم، افزود: سازمان نظام مهندسی نیز باید در راستای همراهی و حمایت از این امر طرح و برنامه ارائه دهد و تخفیف های ویژه در نظر بگیرد.

کلام آخر

همانطور که در بالا ذکر شد البرز به عنوان منطقه ای پرتراکم به لحاظ جمعیتی و کم وسعت روی گسل های خطرناک زلزله قرار دارد که وجود بافت های فرسوده در این استان خود خطری بالقوه به شمار می رود.

بازآفرینی و ساماندهی بافت های فرسوده در قالب طرح نهضت ملی مسکن با ارائه تسهیلات و مشوق های لازم می تواند به سال ها دغدغه مردم و مسوولان محلی در این خصوص پایان دهد.

سکونت بیش از یک میلیون نفر در بافت های فرسوده و ناکارآمد البرز اهمیت این موضوع را دوچندان کرده و انتظار می رود هر چه سریع تر پرونده این بافت ها دنبال و به سرمنزل مقصود برسد.

تامین امکانات و زیر ساخت ها در کنار ساماندهی معابر و خیابان ها در بافت های غیر مقاوم و قدیمی گام موثری برای ایمن سازی، تغییر سیمای شهری و عدالت اجتماعی است.

اینک ساکنان بافت های غیر مقاوم و فرسوده در انتظار اقدام عاجلی هستند که بتواند آنها را از وضعیت نامطلوب سکونت به شرایط برابر با محله های برخوردار برساند.

ایرنا