معماری همدان چگونه به پیشرفت این شهر کمک کرده است؟

به گزارش اخبار ساختمان، کشور عزیزمان ایران به دلیل وجود جاذبه‌های گردشگری تاریخی‌اش در جهان شهرت دارد؛ یکی از شهرهای باستانی و کهن، استان همدان است. قدمت استان همدان به دوره مادها یعنی نخستین منطقه پیدایش فرهنگ و تمدن ایران و جهان برمی‌گردد از همین رو این شهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بافت تاریخی و معماری حیرت‌انگیز همدان، دلیل سفر بسیار از مسافران به این شهر است؛ مسافران به‌محض ورود، از هتل های همدان متوجه خواهند شد که گشت‌وگذار در یک شهر تاریخی را در پیش رو دارند.

بهتر است بدانید سفر به همدان، تنها یک مقصد گردشگری برای تفریح نیست چراکه با تفکر درباره معماری آثار تاریخی این شهر، سفری به تاریخ تجربه خواهید کرد؛ در ادامه به معماری همدان و شاهکارهای معماری ایران خواهیم پرداخت.

مروری بر تاریخچه همدان

به گفته تاریخدانان، مادها پس از مهاجرت به سرزمین ایران‌شهر دیاکو برای پایتخت انتخاب کردند، دیاکو نام قدیمی همدان است، البته در طول تاریخ با نام‌های دیگری چون هگمتانه، اکباتان و آمدانه نیز شناخته می‌شد. ازآنجایی‌که همدان، پایتخت اولین پادشاه ایرانی بوده، این شهر در سال 1385 به‌عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران معرفی شد همچنین معماری همدان و وجود بناهای تاریخی ارزشمند، این شهر به‌عنوان پنجمین شهر توریستی شناخته می‌شود.

البته ناگفته نماند، آثار تاریخی که در همدان می‌بینید علاوه بر مادها متعلق به دوران دیگر پادشاهان هخامنشی، اشکانی، ساسانی، آل‌بویه، سلجوقی و... می‌باشند، از همین رو سفر به همدان را سفر به تاریخ می‌دانند.

پیوند معماری خانه‌های همدان با اقلیم

درست است امروزه معماری خانه‌ها در همدان شکل و شمایل خانه‌های گذشته را ندارد اما اگر به محله‌های قدیمی همدان بروید، خانه‌هایی را خواهید دید که هنوز ظاهر قدیمی خود را حفظ کرده‌اند.

معماری این خانه‌ها هرکسی را حیرت‌زده می‌کند، زیرا بسیار دقیق و با توجه به اقلیم همدان مهندسی شده‌اند؛ در ادامه به پیوند معماری خانه‌ها با اقلیم همدان خواهیم پرداخت.

سرماهای سوزناک همراه با بارش برف شدید در زمستان، تابش زیاد آفتاب در تابستان و اختلاف دمای زیاد در شب و روز از ویژگی‌های اقلیم همدان درگذشته بوده است.

عناصر بکار رفته در خانه‌های همدان شامل حیاط مرکزی، شاه‌نشین، سه‌دری، دالان، ایوان، سیزان و حوض‌خانه بوده است، جهت به حداقل رساندن تابش آفتاب و محافظت در برابر سوز و سرما در ساخت خانه‌ها از مصالحی چون کاهگل و سنگ استفاده‌شده است.

سیزان یا زمستان نشین

سیزان در خانه‌های قدیمی همدان نقش بسیار مهمی داشته درواقع ترکیبی از مطبخ، حوض‌خانه و انبار بوده که عمدتاً برای حفظ دما، همکف یا پایین‌تر از سطح حیاط ساخته می‌شد، ازآنجایی‌که در زمستان تبادل حرارتی باعث حفظ گرما شده اغلب اوقات به‌صورت زمستان نشین مورداستفاده قرار می‌گرفته.

شاه‌نشین

بزرگ‌ترین اتاق خانه که ارتفاع نسبتاً بلندی دارد را شاه‌نشین می‌گویند؛ سقف این اتاق به‌صورت نیم گنبدی طراحی‌شده تا ارتفاع زیاد، باعث خنک ماندن اتاق شود. درست که خانه‌های قدیمی دارای فضای ساده و به‌دوراز تجملات بوده‌اند اما تالارها با تزئیناتی چون گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی و... در معماری  استان همدان کاملاً واضح است.

دالان

دالان فضایی مسقف است که ابتدا و انتهای آن به کوچه و حیاط ختم می‌شد به‌طوری‌که قبل و بعد از در ورودی خانه دیده می‌شود؛ درواقع دالان برای جلوگیری از یخبندان در درب ورودی استفاده می‌شود.

معماری همدان، شاهکار هنر اسلامی

همان‌طور که گفته شد، شهر همدان از قدمت بسیار برخوردار است از همین رو جاذبه‌های تاریخی زیادی را در دل خود جا کرده است که ازنظر معماری شاهکار تاریخ محسوب می‌شوند. تعداد بناهای تاریخی در همدان آن‌قدر زیاد است که معرفی آن‌ها از حوصله‌تان خارج است، پس تصمیم گرفتیم برجسته‌ترین بناهای تاریخی که در معماری همدان و جذب گردشگران داخلی و خارجی، نقش پررنگی دارند را معرفی کنیم.

آرامگاه باباطاهر عریان، حیرت‌انگیزترین معماری همدان

آرامگاه باباطاهر، شاعر معروف به دوبیتی در استان همدان واقع‌شده است؛ آرامگاه وی در قرون 7 و 8 قمری در زمان سلجوقیان بناشده و امروزه به‌عنوان یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری، اثر شاخصی در معماری همدان به شمار می‌رود.

آرامگاه باباطاهر بر فراز تپه‌ای با ارتفاع 20 الی 30 متر ساخته‌شده است که بنای آن به شکل هشت‌ضلعی با گنبد فیروزه‌ای‌رنگ است؛ گنبد آرامگاه برخلاف دیگر گنبدها که شکل هندسی گرد دارند به شکل یک منشور هشت‌ضلعی می‌باشد.

بنای اولیه آرامگاه از جنس آجر بوده اما طی گذر زمان دچار فرسایش شد و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و اکنون برای استحکام بیشتر، از سنگ گرانیت استفاده‌شده است.

بنای اصلی آرامگاه به شکلی طراحی‌شده است که منشورها نور را از خود عبور می‌دهند؛ اما آنچه چشم گردشگران را خیره می‌کند، کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا است که فضای عرفانی در آرامگاه به وجود آورده‌اند، همچنین در پایین دیواره‌ها 24 کتیبه، با اشعار زیبای این شاعر تزئین شده که زیبایی این آرامگاه را دوچندان می‌کند.

آرامگاه بوعلی سینا، اثر برجسته معماری همدان

در سال 1330 به مناسبت هزارمین سالگرد تولد حکیم بزرگ، ابوعلی سینا مقبره‌ای در همدان ساخته شد که این مقبره به دلیل هنر و معماری به‌کاررفته، شهرت جهانی دارد.

معماری ظریف و عناصر بکار رفته در این یادبود ازجمله باغچه، آب‌نما، نماکاری‌های سنگی و... زیبایی وصف‌نشدنی به این بنا بخشیده است. از دیدگاه کارشناسان، معماری داخلی این اثر به بناهای تاریخی مصر و یونان نزدیک است و معماری خارجی، به معماری مقبره قابوس شباهت دارد؛ ترکیب این دو به ما می‌فهماند که ابوعلی سینا، تنها متعلق به یک دوره نمی‌باشد بلکه شخصیت محبوب همه عصرها است.

گنبد علویان، یادگاری از دوران علویان

گنبد علویان متعلق به دوران علویان است که در ابتدا مسجدی برای اقامه نماز بوده اما پس از مدتی به سردابی برای دفن خاندان سلجوقیان تغییر یافت؛ اما آنچه باعث معروف شدن این بنا و معماری همدان شده است، گچ‌بری‌های فوق‌العاده زیبا این سازه تاریخی است.

در قسمت سردر گنبد علویان یک کادر مستطیلی خواهید دید که با گچ‌بری لانه‌زنبوری به شکل گل‌وبوته‌های ظریف درهم‌پیچیده طراحی‌شده، در بخش خارجی کتیبه‌ای گچ‌بری شده وجود دارد که آیاتی از قرآن به خط کوفی نوشته‌شده است و در بالاترین بخش طاق‌نما، گچ‌بری به حالت ستاره و مثلث به‌صورت حرفه‌ای خلق‌شده است.

از دیگر جذابیت‌های معماری این بنا می‌توان به پله‌ها کم‌عرض برای دسترسی به سقف اشاره کرد، همچنین درون محراب، راه‌پله‌های خاصی وجود دارد که به سرداب اشکوب پایینی، محل دفن دو تن از خاندان علوی ختم می‌شود.

برج قربان، آثار به‌جامانده از سلجوقیان

زمانی که حرف از معماری استان همدان است، نمی‌توان از برج قربان چشم‌پوشی کرد چراکه معماری این بنا از شاهکار تاریخ ایران به شمار می‌رود و مسافران زیادی برای بازدید از این بنای به‌جامانده به همدان سفر می‌کنند.

ازآنجایی‌که در ساخت این بنا از تزئینات خاصی استفاده‌نشده، شاید در نگاه اول یک سازه ساده به نظر برسد اما معماری این بنا در عین سادگی، بسیار پیچیده است.

طراحی شهری در معماری همدان

در معماری استان همدان از نقشه شعاعی استفاده‌شده یعنی یک میدان در مرکز شهر وجود دارد که 6 خیابان به این میدان بزرگ منتهی می‌شود. جالب است بدانید معماری شهری همدان مانند آمستردام هلند بوده و تنها شهر همدان در ایران به این صورت طراحی‌شده است.

 در ابتدای بلوارهای شهر همدان، 12 گنبد نقره‌ای به نیت 12 امام قرارگرفته است که جلوه خاصی را به شهر بخشیده است.

سخن پایانی

به‌طورکلی معماری همدان را می‌توان تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی دانست و همین امر باعث شده هرساله تعداد بسیار زیادی گردشگر، برای بازدید از بهترین جاذبه‌های دیدنی کشور به سمت همدان حرکت کنند.