چرا صنعتی سازی در ساخت و ساز ایران عقب مانده است؟

به گزارش اخبار ساختمان، سال هاست که در دنیا از صنعتی سازی در ساخت و ساز به عنوان یک ضرورت نام برده می شود و تمامی کشورها به طرق مختلف سعی کرده اند که به این حوزه ورود کنند یا از تجربیات دیگر کشورها در این بخش بهره گیری کنند، اما با وجود اینکه این نیاز در کشور ما به شدت احساس می شود با این وجود اما در ایران موضوع صنعتی سازی ساختمان هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی پیدا کند.

دکتر غزال راهب، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در گفتگوی تفصیلی با اخبار ساختمان به دلایل عقب ماندگی ایران در این حوزه، اقدامات انجام شده و چالش های باقیمانده پرداخته است که در ادامه می توانید جزئیات کامل این گفتگو را بخوانید:

تعریف صنعتی سازی ساختمان چیست؟

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در تعریف صنعتی سازی ساختمان گفت: صنعتی سازی در ساخت و ساز، به معنای به کارگیری فرآیندهایی است که سه مؤلفه اصلی کیفیت مناسب مطابق با استانداردها و مقررات، کاهش هزینه ساخت و همچنین افزایش سرعت ساخت و بهره وری و استفاده بهینه از منابع را تأمین کند.

وی ادامه داد: نکته مهم در بحث صنعتی سازی ساختمان این است که بهره گیری از این روش الزاماتی نیز دارد؛ از جمله تولید انبوه، طراحی مدولار و بستر طراحی یکپارچه که امکان استفاده از محصولات کارخانه ای و صنعتی را فراهم ‌کند تا در کنار استفاده از تنوع محصولی در این بخش، سرعت بهره گیری از آن نیز افزایش پیدا کند تا زمینه لازم برای تولید انبوه در این بخش فراهم شود.

راهب درباره زمان ضرورت بهره گیری از صنعتی سازی نیز توضیح داد: با افزایش تقاضا در بازار مسکن و ناترازی میان عرضه و تقاضا در این بازار، بهره گیری از موضوع صنعتی سازی در ایران نیز نمود پیدا کرد، بنابراین از پیش از انقلاب موضوع صنعتی سازی در صنعت ساختمان ایران بر اساس احساس نیازی که شکل گرفته بود مورد استفاده قرار گرفت، اما رویکرد اولیه ای که در موضوع صنعتی سازی در ایران شکل گرفت بیشتر پروژه محور بوده تا سیستم محور، و به جای پایه گذاری یک نظام صنعتی سازی فراگیر، چند پروژه با استفاده از تکنولوژی وارداتی اجرا شدند که برخی موفق و برخی دیگر شکست خورده بودند. این روند پس از انقلاب هم ادامه یافت و نتواسته ایم تا یک فرایند مناسب در این مقوله را پایه گذاری کنیم.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در ادامه گفت: اگرچه قوانین زیادی در حمایت از تولید انبوه و صنعتی سازی تصویب شده اند ـ مانند قانون ساماندهی حمایت از تولید و عرضه مسکن، برنامه هفتم توسعه (که تاکید دارد تا در بخش ساختمان 15 درصد صنعتی سازی صورت بگیرد) و قانون جهش تولید مسکن ـ و در کنار این قوانین سازمان های متولی مختلفی نیز برای اجرای این قوانین تعیین شده است اما آنچه کمبود آن احساس می شود، وجود یک نظام جامع و هماهنگ برای اجرای صنعتی سازی است.

اقدامات مرکز تحقیقات در حوزه صنعتی سازی ساختمان

وی در تشریح اقدامات مرکز تحقیقات در حوزه صنعتی سازی، گفت: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به عنوان نهاد تخصصی این حوزه، اقداماتی چون شناسایی فناوری های نوین و روش های صنعتی، تدوین دستورالعمل های مناسب برای اجرای صنعتی سازی و همچنین صدور گواهی های فنی برای تولید محصولات با کیفیت در حوزه صنعتی سازی را انجام داده است.

راهب با بیان اینکه آخرین دستاورد مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کتاب «مجموعه فناوری های نوین و مطرح در صنعت ساختمان» است، ادامه داد: کتاب «مجموعه فناوری های نوین و مطرح در صنعت ساختمان» که ویرایش ششم آن در سال 1401 منتشر شده است، مجموع فناوری های نوین را در قالب سیستم ها و زیرسیستم ها و روش های ساخت صنعتی بیان کرده است. در کنار این مجموعه کتاب ها و گزارش هایی نیز موجود است که روش های تولید صنعتی را معرفی و دستورالعمل های اجرایی آنها را تهیه کرده ایم. در مجموع تاکنون از سوی مرکز تحقیقات بیش از هزار گواهی فنی که می توانند در فرایند صنعتی سازی باکیفیت ورود کنند صادر و تمدید شده است و حدود 680 تاییدیه فنی برای محصولات و سیستم های ساختمانی صادر شده است که جمیع این موارد نشان دهنده ظرفیت بالای صنعتی سازی در کشور است.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به این پرسش که آیا مرکز تحقیقات تاکنون برای سیستم ساخت صنعتی کامل هم گواهینامه صادر کرده است یا خیر؟ توضیح داد: بله، برخی از سیستم هایی که در کتاب مذکور به آن پرداخته شده است سیستم های ساختمانی کامل است که می تواند یک ساختمان کامل را با بهره گیری از صنعتی سازی ساختمان تکمیل کند و در حال حاضر نیز در پروژه های مختلف در حال اجرا است.

وی درباره علل اینکه چرا صنعتی سازی هنوز در بازار ساخت و ساز ایران جا نیفتاده است، توضیح داد: دلایل متعددی وجود دارد از جمله اینکه ما ناکنون نگاه فرایندی و ساختاری به این موضوع نداشته ایم و همواره با نگاه محصول محور به این موضوع نگاه کرده ایم و می توان اینگونه گفت که هنوز مسائل صنعتی سازی را در حوزه مدیریت ساختاری حل نکرده ایم.

راهب ادامه داد: از دیگر علل عقب ماندگی در این بخش می توان به نبود تسهیلات مالی مشخص برای پیمانکاران صنعتی ساز، عدم شناسایی درجات مختلف صنعتی سازی در جامعه حرفه ای، ناآمادگی نیروی کار برای استفاده از فناوری های نوین و نبود برنامه ریزی مناسب برای آموزش نیروی کار، بالاتر بودن هزینه صنعتی سازی نسبت به ساخت و ساز سنتی و... اشاره کرد که باعث عقب ماندگی در این بخش شده است.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در ادامه گفت: مرکز تحقیقات با همکاری معاونت ساختمان وزارت راه، در حال طراحی پروژه های پایلوت صنعتی سازی است تا الگوهایی برای استفاده سراسری در کشور ارائه شود. همچنین مشوق هایی برای پیمانکاران صنعتی ساز ـ از جمله کاهش عوارض و افزایش تسهیلات بانکی ـ در نظر گرفته شده است و به طور کلی از برنامه هایی که تعیین شده است تا بتوانیم در جهت تحقق برنامه هفتم توسعه حرکت کنیم این است که یک نظام جامع صنعتی سازی با تمام کنشگران دخیل در این حوزه تدوین کنیم تا از طریق در جهت حل چالش های موجود و ایجاد یک فرایند پایدار برای استفاده از صنعتی سازی حرکت کنیم.

آیا آیین نامه ها و اسناد بالادستی موجود مانع بهره گیری از صنعتی سازی هستند؟

وی در پاسخ به این سؤال که آیا آیین نامه ها و اسناد بالادستی که در حال حاضر وجود دارد مانع اجرای صنعتی سازی هستند، دکتر راهب تأکید می کند: ما قوانین و آیین نامه های لازم را داریم که به صراحت صنعتی سازی را تشویق می کند؛ اما موضوع اصلی این است که با ورود به مراحل عملی این موضوع شاهد هستیم که موانعی وجود دارد که بایستی این موانع برطرف شوند بنابراین با توجه به اینکه قوانین به شکل کامل وجود دارند باید گفت چیزی که کمبود آن حس می شود این است که یک نظام جامع که بتواند تمامی کنشگران این حوزه را گرد هم جمع کند وجود ندارد.

یکی از مشکلاتی که از سوی سازندگان مسکن در بخش خصوصی مطرح می شود این است که گاها در صدور مجوز یا پایان کار توسط شهرداری ها برای پروژه های صنعتی سازی با مشکل روبرو می شوند، که راهب در اینباره تاکید کرد: محصولات و فناوری هایی که در مجموعه مقررات ملی ساختمان مورد تأیید هستند، الزاما بایستی مجوز بگیرند و چنانچه مشکلی در این حوزه وجود داشته باشد ناشی از ناآگاهی بخش های مختلف است. ما بالغ بر هزار گواهی فنی و بیش از 680 تاییدیه فنی صادر کرده ایم که مبنای قانونی و فنی لازم را دارند.

راهب همچنین درباره اقدامات مرکز تحقیقات پیرامون آموزش نیروی انسانی در راستای بهره گیری صنعتی سازی در بخش ساختمان نیز گفت: مرکز تحقیقات در کنار توسعه فناوری، در حوزه آموزش نیز فعال بوده و در همکاری با دانشگاه ها و سازمان فنی و حرفه ای، دوره های تخصصی در رشته های معماری و عمران راه اندازیو پشتیبانی کرده است از طرف دیگر در همکاری با انجمن های مرتبط با مبحث صنعتی سازی توانسته ایم دوره ها و کارگاه های آموزشی مناسب برای توسعه و ترویج روش های صنعتی سازی برگزار می کنیم.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازیدر پایان گفت: در بخش نرم افزارها نیز توانسته ایم در بحث آموزش موضوعات جدید مانند الگوهای نرم افزاری مرتبط با روش های طراحی صنعتی، فرایندهای طراحی یکپارچه و... ورود کنیم و استانداردهای این بخش را نیز تدوین کرده ایم که این موضوعات بیانگر یک نسل جدید نگاه به صنعتی سازی است که ما به آن ورود کرده ایم.