چگونه سیستم نورپردازی خارجی را به‌صورت کم‌مصرف طراحی کنیم؟

به گزارش اخبار ساختمان، فرض کنید شب‌هنگام وارد حیاط خانه‌تان می‌شوید؛ فضایی که نه تنها با نور ملایم و دلنشین روشن شده، بلکه این روشنایی بدون هدررفت انرژی تامین می‌شود. شاید چنین ترکیبی از زیبایی و صرفه‌جویی شبیه یک معجزه مدرن به نظر برسد، اما با پیشرفت فناوری‌های نوین کاملاً دست‌یافتنی است. شرکت‌های پیشرو در صنعت نورپردازی  از جمله شایان برق  سال‌ها است که ثابت کرده‌اند می‌توان محیط‌های بیرونی را پرنور و امن نگاه داشت بی‌آنکه مصرف برق سر به فلک بکشد. حال این سوال پیش می‌آید: راهکارهای طراحی یک سیستم روشنایی خارجی کم‌مصرف چیست؟

برای طراحی یک سیستم روشنایی خارجی کم‌مصرف، باید از منابع نوری با بازده بالا و مصرف انرژی پایین استفاده کرد؛ در این میان، استفاده از تجهیزات مدرنی مانند چراغ خیابانی LED در معابر، نورافکن LED برای نقاط وسیع‌تر مانند محوطه‌های ورزشی یا صنعتی، چراغ پارکی LED در فضاهای سبز و عمومی، و همچنین چراغ دیواری LED برای نما یا ورودی ساختمان‌ها، راهکاری مؤثر برای کاهش مصرف برق و افزایش دوام تجهیزات است. به گزارش  برق نیوز ، بهره‌گیری از این نوع تجهیزات نه‌تنها موجب صرفه‌جویی در انرژی می‌شود، بلکه کیفیت نورپردازی و ایمنی محیط را نیز به شکل قابل‌توجهی ارتقا می‌دهد.

چرا طراحی روشنایی خارجی کم‌مصرف اهمیت دارد؟

روشن کردن فضاهای باز مانند حیاط منازل، باغ‌ها، پارک‌ها یا محوطه‌های تجاری در شب از جهات مختلف ضرورت دارد. نخست بحث ایمنی و امنیت مطرح است؛ نور کافی در محیط خارجی جلوی لغزش و سقوط را می‌گیرد و حضور مزاحمان را سخت‌تر می‌کند. دوم بحث زیبایی‌شناسی و کاربری فضا است؛ یک باغچه با نورپردازی نرم یا نمای بیرونی ساختمان با چراغ‌های دکوراتیو جلوه‌ای جذاب در شب پیدا می‌کند. اما همه این‌ها نباید به بهای مصرف سرسام‌آور برق تمام شود. متاسفانه سیستم‌های روشنایی سنتی (مثلاً استفاده از لامپ‌های پرمصرف رشته‌ای) انرژی بسیار زیادی را تلف می‌کنند و سهم قابل‌توجهی در قبوض برق دارند. روشنایی خارجی ناکارآمد در مقیاس شهری نیز فشار زیادی بر شبکه برق می‌آورد و هزینه‌های عمومی را بالا می‌برد.

در مقابل، یک طراحی اصولی و کم‌مصرف می‌تواند تا حد زیادی این مشکلات را حل کند. بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین نظیر لامپ‌های LED و سیستم‌های هوشمند کنترل نور باعث شده است که مصرف برق سیستم‌های روشنایی خارجی طبق برخی گزارش‌ها تا ۶۰٪ نسبت به روش‌های قدیمی کاهش یابد. این یعنی کاهش هزینه‌ها برای خانواده‌ها و شهرداری‌ها، همچنین کمک به حفظ منابع انرژی و محیط‌زیست. حتی اگر به دنبال خرید تجهیزات روشنایی باشید، چه از فروشگاه‌های تخصصی و چه از سایت‌های آنلاینی مانند دیجی‌کالا، باید به کم‌مصرف بودن آن توجه کنید. مثلاً اگر عبارت دیجی کالا روشنایی را در اینترنت جستجو کنید، با انبوهی از محصولات و توصیه‌ها روبه‌رو می‌شوید؛ اما تنها زمانی می‌توانید بهترین انتخاب را داشته باشید که با اصول پایه‌ی طراحی روشنایی کم‌مصرف آشنا باشید. در میان انبوه گزینه‌های بازار – از انواع روشنایی منزل داخلی گرفته تا چراغ‌های محوطه و خیابانی – دانستن این اصول به شما دید روشنی برای انتخاب بهینه می‌دهد.

انتخاب لامپ مناسب برای روشنایی خارجی

اولین گام در طراحی یک سیستم روشنایی خارجی کم‌مصرف، انتخاب منابع نوری مناسب است. انواع مختلفی از لامپ‌ها در بازار موجودند که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. در گذشته اکثر محوطه‌ها با لامپ‌های رشته‌ای یا هالوژن روشن می‌شد که اگرچه نور گرم و مطلوبی داشتند، اما از نظر مصرف انرژی بسیار ناکارآمد بودند. امروزه گزینه‌های کارآمدتری مانند لامپ‌های کم‌مصرف (فلورسنت فشرده یا CFL) و به‌ویژه لامپ‌های ال ای دی در دسترس هستند. بهترین لامپ برای منزل و فضای باز لامپی است که با کمترین مصرف برق، نور کافی و عمر طولانی ارائه دهد؛ به همین دلیل ال ای دی تقریباً در همه کاربردها انتخاب اول است.

برای مقایسه بهتر انواع منابع روشنایی، جدول زیر را در نظر بگیرید که مصرف انرژی، بازده نوری (شدت روشنایی بر واحد توان)، متوسط عمر و محدوده دمای رنگ نور را در چند نوع لامپ رایج نشان می‌دهد:

همان‌طور که مشاهده می‌شود، یک لامپ ال ای دی شاید تنها یک پنجم یک لامپ رشته‌ای قدیمی برق مصرف کند ولی نوری معادل یا حتی بیشتر تولید می‌کند. همچنین ال ای دی‌ها بیشترین عمر را دارند. نکته دیگر تنوع دمای رنگ است؛ لامپ‌های LED و CFL در انواع نور سفید سرد تا سفید گرم در بازار موجودند، در حالی که مثلاً لامپ‌های سدیم نور بسیار زرد-نارنجی دارند که برای فضاهای شهری استفاده می‌شد. البته قیمت لامپ ال ای دی ممکن است کمی بیشتر از انواع قدیمی باشد، اما با توجه به عمر بالا و مصرف پایین، در بلندمدت بسیار مقرون‌به‌صرفه است. همین امر باعث شده استفاده از ال ای دی چه در لوازم روشنایی منزل و چه در چراغ‌های بیرونی روزبه‌روز گسترش یابد؛ به طوری که ال ای دی‌ها اکنون در همه کاربردها حضور دارند؛ از پروژکتورهای قدرتمند خیابانی گرفته تا انواع لامپ ال ای دی سقفی در منازل مسکونی.

طراحی و جانمایی هوشمندانه چراغ‌ها

انتخاب لامپ مناسب تنها بخشی از کار است؛ چینش و جانمایی چراغ‌ها در محیط نیز تأثیر زیادی بر کارایی روشنایی دارد. هدف این است که با کمترین تعداد چراغ، بیشترین پوشش نوری یکنواخت و مطلوب را به دست آوریم. برای مثال، بر اساس توصیه‌ی متخصصان نورپردازی، استفاده از چراغ‌های باغی یا پارکی با ارتفاع مناسب و زاویه پخش نور حساب‌شده می‌تواند از ایجاد سایه‌های اضافی جلوگیری کرده و تمام محوطه را به طور یکنواخت روشن کند. قرار دادن چراغ‌ها در محل‌های استراتژیک مهم است: مسیرهای عبور، ورودی‌ها, پله‌ها و نقاط تاریک بالقوه باید روشن شوند، در حالی که نباید نور را بیهوده به نقاط غیرضروری بتابانیم یا به سمت آسمان هدر دهیم. نورپردازی جهت‌دار (استفاده از چراغ‌هایی که نور را به سمت پایین یا سوژه‌ی موردنظر هدایت می‌کنند) ضمن کاهش آلودگی نوری، بهره‌وری روشنایی را بالا می‌برد.

همچنین بهتر است طراحی روشنایی خارجی به صورت لایه ای باشد؛ یعنی ترکیبی از نورپردازی عمومی (برای روشن کردن کل فضا)، نورپردازی وظیفه ای (برای محل هایی مانند روز درب ورودی یا محل باربیکیو) و نورپردازی تاکیدی یا دکوراتیو (برای تاکید روی درخت ها، مجسمه یا نما) استفاده شود. این رویکرد لایه ای کمک می کند فضا زیبا و کاربردی شود بدون اینکه با نور بیش از حد، هم انرژی هدر برود و هم چشم را آزار بدهد. به طور خلاصه باید نیازهای هر بخش از محوطه را بسنجیم و متناسب با آن، نوع و توان چراغ را انتخاب و در جای مناسب نصب کنیم.

استفاده از کنترل‌کننده‌ها و فناوری‌های هوشمند

یکی دیگر از راه‌های کاهش مصرف در سیستم روشنایی خارجی، بهره‌گیری از تجهیزات کنترل نور و فناوری‌های هوشمند است. تایمرها از ساده‌ترین ابزارهایی هستند که می‌توانند روشنایی فضای باز را در ساعت‌های مشخصی قطع و وصل کنند (مثلاً خاموش کردن خودکار چراغ‌های حیاط در نیمه‌شب وقتی همه خوابند). حسگرهای فتوسل نیز با تشخیص نور محیط، به طور خودکار هنگام غروب چراغ‌ها را روشن و با طلوع خورشید خاموش می‌کنند؛ به این ترتیب هیچ وقت چراغ بیهوده در روز روشن نمی‌ماند.

پیشرفته‌تر از این موارد، حسگرهای حرکت هستند که برای مناطق کم‌تردد بسیار مفیدند. فرض کنید روشنایی خارجی پارکینگی را طوری تنظیم کنیم که فقط وقتی خودرویی نزدیک می‌شود یا شخصی عبور می‌کند، نور با شدت بالا روشن شود و در سایر مواقع میزان نور در حداقل قرار گیرد یا چراغ خاموش باشد. این تکنیک به ویژه در محیط‌های عمومی و معابر کم‌رفت‌وآمد کاربرد دارد و صرفه‌جویی چشمگیری ایجاد می‌کند. سیستم‌های مدیریت هوشمند روشنایی حتی قادرند از طریق اپلیکیشن یا یک کنترل مرکزی، شدت نور چراغ‌ها را تنظیم کنند و بر اساس برنامه‌ی زمان‌بندی یا شرایط دلخواه تغییر دهند.

گزینه‌ی دیگر برای کم کردن مصرف برق، استفاده از انرژی‌های جایگزین است. به عنوان مثال، چراغ‌های خورشیدی مخصوص فضای باز که در طول روز با نور خورشید شارژ می‌شوند و شب‌ها روشنایی ملایمی فراهم می‌کنند، برای مسیرهای حیاط یا باغچه گزینه‌ای ایده‌آل هستند. البته توان و شدت نور این چراغ‌ها محدود است و شاید به تنهایی برای تأمین روشنایی کامل یک محوطه‌ی بزرگ کافی نباشند، اما می‌توانند به عنوان مکملی کم‌مصرف مورد استفاده قرار گیرند. در مقیاس بزرگ‌تر، نصب پنل‌های خورشیدی برای تأمین برق سیستم روشنایی پارک‌ها یا محوطه‌های وسیع نیز ایده‌ای است که در برخی پروژه‌های جدید به کار گرفته می‌شود.

روشنایی خارجی در محوطه منازل مسکونی

نورپردازی حیاط و باغ خانه‌های مسکونی تعادلی از زیبایی و عملکرد را می‌طلبد. در یک حیاط منزل، نورپردازی صرفاً برای روشن کردن فضا نیست، بلکه جزئی از دکوراسیون فضای باز محسوب می‌شود که اتمسفر محیط را شکل می‌دهد. به عنوان مثال، نصب چراغ‌های دیواری با نور ملایم در ایوان یا تاباندن نور مخفی به درختچه‌های باغچه، فضایی دنج و دلپذیر ایجاد می‌کند. همزمان، نباید جنبه‌ی ایمنی را فراموش کرد؛ مسیر ورودی، راه‌پله‌ی حیاط یا لبه‌ی استخر (اگر موجود باشد) حتماً باید دارای روشنایی کافی باشند تا خطر زمین‌خوردن وجود نداشته باشد.

برای دستیابی به یک روشنایی خارجی کم‌مصرف در خانه، حتماً از همان ابتدا لوازم و چراغ‌های مخصوص فضای باز را انتخاب کنید. هرچند لوازم روشنایی منزل در فضای داخلی تنوع بالایی دارد، اما در فضای بیرونی باید تجهیزاتی را به کار برد که مختص استفاده‌ی خارجی طراحی شده‌اند: مانند چراغ‌هایی با درجه حفاظت IP بالا که در برابر نفوذ آب و گردوغبار مقاوم‌اند. استفاده از چراغ‌های سولار (خورشیدی) باغچه‌ای در حاشیه‌ی مسیرها یا ریسه‌های LED کم‌مصرف برای تزیین آلاچیق روش‌های محبوبی هستند که بدون افزایش قابل‌توجه مصرف برق، روشنایی و زیبایی را توأمان به ارمغان می‌آورند.

نکته‌ی مهم دیگر در محیط منزل، کنترل ساده‌ی سیستم روشنایی است. بهره‌گیری از تایمر برای خاموش کردن خودکار چراغ‌های حیاط در ساعات نیمه‌شب یا استفاده از سیستم خانه‌ی هوشمند که بتوان نور محوطه را از راه دور یا با برنامه‌ی زمانی کنترل کرد، به بهینه‌سازی مصرف کمک می‌کند. به عنوان نمونه، می‌توان برنامه‌ریزی کرد که چراغ‌های اصلی حیاط هر شب ساعت ۱ بامداد خاموش شوند و تنها چراغ‌های کمرنگ تزئینی یا امنیتی تا صبح روشن بمانند.

روشنایی خارجی در محیط‌های عمومی و شهری

در مقیاس بزرگ‌تر، طراحی روشنایی کم‌مصرف برای فضاهای عمومی مانند خیابان‌ها، پارک‌ها، پارکینگ‌های روباز و محوطه‌ی ساختمان‌های تجاری چالش و اهمیت ویژه‌ای دارد. این مکان‌ها معمولاً وسعت زیادی دارند و چراغ‌های متعددی در آن‌ها به کار می‌رود؛ از این رو حتی مقدار کوچکی صرفه‌جویی در مصرف هر چراغ می‌تواند در مجموع به کاهش چشمگیر هزینه‌ها بیانجامد. در سال‌های اخیر بسیاری از شهرداری‌ها و سازمان‌ها با همکاری شرکت‌های تخصصی نظیر گروه صنعتی شایان برق به سمت جایگزینی سیستم‌های قدیمی با چراغ‌های ال ای دی روی آورده‌اند. برای مثال، تعویض لامپ‌های خیابانی سدیم پرفشار یا جیوه‌ای قدیمی با مدل‌های ال ای دی جدید، مصرف برق روشنایی شهری را تا حدود ۵۰٪ یا بیشتر کاهش داده است. علاوه بر صرفه‌جویی مالی، این کار به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای (ناشی از تولید برق) و آلودگی نوری آسمان شب نیز کمک می‌کند.

در محیط‌های عمومی، هوشمندسازی نقش پررنگی در مدیریت روشنایی کم‌مصرف دارد. سیستم‌های کنترل مرکزی می‌توانند بسته به ساعت شب یا میزان ترافیک، شدت نور چراغ‌ها را کم و زیاد کنند. برای نمونه، در نیمه‌شب که عبور و مرور کمتری وجود دارد، نور چراغ خیابان‌ها می‌تواند به مثلاً ۵۰٪ شدت عادی کاهش یابد و بامداد دوباره افزایش پیدا کند. پارک‌ها نیز می‌توانند از حسگر حرکت بهره ببرند تا تنها بخش‌هایی که افراد در آن حضور دارند کاملاً روشن باشد. این رویکردها بدون آنکه امنیت را به خطر بیندازند، مقدار قابل‌توجهی در مصرف انرژی صرفه‌جویی خواهند کرد.

در طراحی سیستم روشنایی فضاهای بزرگ، توجه به استانداردهای روشنایی (لومن مورد نیاز برای هر مترمربع بسته به نوع فضا) ضروری است تا از روشن‌سازی بیش از حد یا کمتر از حد جلوگیری شود. همچنین توزیع یکنواخت نور و حذف نقاط کور با جانمایی درست تیرهای چراغ برق و پروژکتورها حاصل می‌شود. در عین حال، استفاده از تجهیزات با کیفیت و بهره‌وری بالا اهمیت دارد؛ یک چراغ خیابانی ارزان ممکن است نور کمتری نسبت به توان مصرفی بدهد یا عمر کوتاه‌تری داشته باشد و در بلندمدت هزینه‌ی بیشتری تحمیل کند. بنابراین انتخاب تأمین‌کنندگان معتبر و برندهای شناخته‌شده، بخشی از راهکار کم‌مصرف‌سازی سیستم روشنایی شهری است.

شایان برق به عنوان یک نام آشنا در صنعت روشنایی ایران، طی دهه‌های اخیر در بسیاری از پروژه‌های شهری حضور داشته و محصولات روشنایی کم‌مصرف را عرضه کرده است. این تجربه نشان می‌دهد بهره گرفتن از دانش و تجربه‌ی متخصصان داخلی می‌تواند به اجرای موفق طرح‌های روشنایی کم‌مصرف منجر شود. در مجموع، چه برای حیاط خانه‌ی خودتان و چه در مقیاس یک شهر، کلید داشتن روشنایی خارجی مؤثر و کم‌مصرف، برنامه‌ریزی دقیق، بهره‌گیری از فناوری روز و استفاده از محصولات باکیفیت است.