نگاهی به پروژه‌های مسکن اجتماعی در ایران

به گزارش اخبار ساختمان، این طرح دولت روحانی در واقع جایگزین مسکن مهر برای خانه دار شدن آسان‌تر شهروندان بود. اینک، اما با گذشت نزدیک به دو سال از مطرح شدن و اجرای آن، خبر‌ها حاکی از استقبال سرد متقاضیان مسکن از ایده مسکن ملی است.

از جمله سرپرست معاونت مسکن شهری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان شمالی گفت: شهروندان برخی شهر‌های استان، استقبال اندکی از طرح اقدام ملی تولید مسکن داشته‌اند و ظرفیت‌ها کامل نشده است. تسهیلات در طرح اقدام ملی برای تولید مسکن، با نرخ گران پرداخت می‌شود و علاوه بر آن، هزینه‌های ساخت مسکن، در برخی از شهر‌ها از بازار آزاد بیشتر است از این رو شهروندان از آن استقبال خوبی ندارند.

او افزود: در فراخوانی که داده شد، ثبت نام در شهر‌های گرمه و جاجرم کامل نشد، در اسفراین هم سهمیه در طرح اقدام ملی تولید مسکن، ۱۶۰ واحد مسکونی است، اما شمار متقاضیان که مدارک را تکمیل کرده اند به ۸۰ نفر نمی‌رسد در شیروان هم تنها ۹۰ نفر نسبت به تکمیل ثبت نام، اقدام کرده اند که این رقم، معادل نیمی از سهمیه این شهر در طرح مزبور است.

از سوی دیگر تهرانی‌ها نیز از مسکن ملی، استقبال نکردند به نحوی که مدیرکل راه و شهرسازی استان تهران عدم واریز ۴۰ میلیون تومانی اولیه توسط متقاضیان طرح ملی مسکن را به منزله انصراف اعلام کرد.

در مجموع تا کنون فقط پنج درصد واجدان شرایط طرح مسکن ملی اقدام به واریز وجه کرده اند و ۹۵ درصد واجدان هنوز وجه ثبت نام را واریز نکرده اند.

تجربه ناکام مسکن مهر

عدم استقبال از «مسکن ملی»، در حالی است که پیش از آن کشور برای نزدیک به یک دهه درگیر ماجرا‌های «مسکن مهر» بود. موضوعی که پس از زلزله استان کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ حسن روحانی در مورد آن گفت: «تجربه مسکن مهر که عنوان دولتی داشت، ثابت کرد که با واگذاری کار به خود مردم، کار‌ها ارزان‌تر، زودتر و دقیق‌تر انجام می‌شود مردم باید خودشان برای خودشان خانه بسازند. دولت گاهی مجبور به تصدی‌گری است، اما هر چه کار‌ها را به خود مردم واگذار کنیم بهتر اجرا می‌شود.»

بزرگ‌ترین مداخله دولت در ساخت مسکن

پروژه مسکن مهر که از سال ۸۶ تا ۹۲ پیگیری و اجرا شد، بزرگ‌ترین مداخله دولتی در بخش مسکن در تاریخ اقتصاد ایران بود. این مداخله گسترده در بازار مسکن که با نیت خانه‌دار شدن اقشار کم درآمد صورت گرفت اینک ۱۲ میلیون ایرانی را در وضعیت بد مسکنی قرار داده است.

مدافعان مسکن مهر در حالی به نریختن سقف مسکن مهر در زلزله کرمانشاه، استناد می‌کنند که طبق گفته رییس سازمان نظام مهندسی مسکن مهری که الزام شده هزینه ساخت هر متر آن ۳۰۰ هزار تومان باشد فقط در این حد مقاومت دارد که ساکنان آن موقع زلزله فرصت خروج از خانه را داشته باشند و نباید از آن انتظار بیشتری داشت. باید توجه داشت در حالی سقف مسکن مهر در زلزله استان کرمانشاه، فرونریخته که هنوز زمان چندانی از تحویل این واحد‌ها نگذشته است.

مسکن مهر در حالی با متری ۳۰۰ هزار تومان ساخته شد که به گفته معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی میانگین ساخت خانه واقعا مقاوم در همان ایام احداث مسکن مهر، متری ۹۰۰ هزار تومان بود.

تجربه مسکن مهر ثابت کرد صرفا داشتن نیت خیرخواهانه به خیر عمومی منتهی نمی‌شود. بزرگ‌ترین مداخله دولت در بخش مسکن (مسکن مهر) ثابت کرد دولت در بسیاری از مواقع نه تنها راه حل نیست که خود بخشی از مشکل است. سیاست‌مداران و دولتمردان به دنبال خرید محبوبیت مقطعی هستند و به پیامد‌های بلند مدت تصمیمات‌شان توجه ندارند.

خرید خانه از محل درآمد‌های آتی

صاحب خانه شدن یکی از مهم‌ترین خواسته‌ها و مطلوب‌های فردی و خانوادگی محسوب می‌شود. انسان‌ها برای دستیابی به این مطلوب حاضرند از بسیاری از فرصت‌های دیگر صرف نظر کنند تا روزی صاحب خانه شوند. قطعا برخورداری از مسکن مناسب حق شهروندان است، اما دولت و نهاد‌های مالی باید کاتالیروز و تسهیل‌گر خانه‌دار شدن شهروندان باشند و نه مجری این امر.

مشکل بازار مسکن در ایران این است که متقاضیان مسکن مجبور هستند خرید خانه را از محل آورده نقدی و پس‌انداز گذشته خود انجام دهند. تجربه کشور‌های توسعه یافته نشان می‌دهد بخش عمده خرید خانه با دریافت وام از محل درآمد‌های آتی و نه پس‌انداز‌های گذشته صورت می‌گیرد. در واقع در این کشور‌ها سهم تسهیلات بانکی در هزینه خرید خانه ۸۰ الی ۹۰ درصد قیمت ملک است. در سال ۱۳۹۵ میزان وام مسکن در صندوق پس‌انداز بانک مسکن به ازای هر سپرده‌گذار ۸۰ میلیون تومان بود که این عدد در شهر‌های بزرگ حدود ۲۵ درصد قیمت خرید یک خانه بود.

اما با جهش قیمت مسکن در یکسال گذشته وضعیت به گونه‌ای شده که نسبت میزان وام به قیمت تمام شده خانه، عملا کارکرد نظام تامین مالی در خرید خانه برای شهروندان، لااقل در شهر‌های بزرگ را بی اثر کرده و مفهوم ابزار تامین مالی و لیزینگ مسکن را از میان برده است. کسانی که دغدغه خانه‌دار شدن شهروندان را دارند بهتر است به جای آن که دم دستی‌ترین راه، یعنی خانه‌سازی دولتی را پیشنهاد کنند به مکانیسیم‌های تسهیل‌گر بیاندیشند.

تجربه شهرک اکباتان

بزرگ‌ترین مداخله دولتی در تاریخ اقتصاد ایران (طرح مسکن مهر) برای کمک به خانه‌دار شدن مردم در حالی اجرا شد که تاریخ معاصر ایران تجربه ارزشمند و کارآمد «شهرک اکباتان» را در اختیار داشت. تجربه‌ای که تکرار آن به آرزوی فعالان بخش مسکن تبدیل شده است. این تجربه به قدری موفق بود که به کاری ماندگار در تاریخ اقتصاد ایران بدل شده است و در سال ۱۳۹۵ در مراسم ۱۳۳ سالگی تاسیس اتاق بازرگانی تهران از رحمان گلزار، سازنده شهرک اکباتان، به عنوان بنیانگذار ساختمان‌سازی نوین ایران با اعطای تندیس و نشان امین الضرب تقدیر شد.

در پروژه شهرک اکباتان سه اصل «سرمایه‌گذاری کامل بخش خصوصی»، «پیش فروش از ابتدا» و «استفاده از ابزار تامین مالی» کاملا رعایت شد. این پروژه در مساحت ۲۴۰ هکتار اجرا و بیش از ۱۵ هزار واحد مسکونی ساخته شد. در قالب پروژه شهرک اکباتان، کارکنان نهاد‌های گوناگون دولتی، سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و مردم عادی صاحب خانه شدند. این پروژه که همچنان مردمی‌ترین و با کیفیت‌ترین ابر پروژه ساختمانی ایران است با تکیه بر اصل عدم مداخله دولتی در ساخت و ساز مسکن، اجرا شد.

شهرک اکباتان هنوز هم به عنوان یکی از بهترین شهرک‌ها به لحاظ کیفیت و مدل ساخت و ساز مطرح است.

اکباتان بزرگ‌ترین پروژه ساختمانی با سرمایه‌گذاری خارجی بود که برای اولین بار در ایران با هدف کنترل بافت جمعیتی تهران و انتقال سرریز جمعیتی ناشی از ورود شهر به دوران مدرنیته و اسکان گسترده کارمندان دولتی، ساخت آن آغاز شد.

اگر قرار به خانه‌دار شدن آسان‌تر مردم است چرا به جای تکیه بر الگو‌های موفق و تجربه شده در کشور بر طبل تجارب شکست خورده می‌کوبیم؟ تجربه شکست خورده‌ای که خروجی‌اش لعنت کردن یکدیگر است.

دیدار نیوز