قوانین ساخت و ساز برای فضاهای اقامتی و بهداشتی

به گزارش اخبار ساختمان، از آنجایی که اجرای دقیق قوانین ساختمان‌سازی برای ایجاد سازه‌های اصولی خصوصا در کلانشهرها و توسعه عمران منطقه و کشور امری بسیار ضروری است. به همین دلیل با گسترش وسعت شهرسازی در کشور، نظارت دقیق بر رعایت این مقررات ساختمان از سوی فعالان عرصه عمران و شهرسازی بیش از گذشته حساس و مهم است.

مقررات ملی ساختمان

موضوع مسکن و ساختمان به نوعی دغدغه تمام افراد است. اگرچه این دغدغه برای آنهایی که در صنعت ساختمان‌سازی فعالیت دارند بیش از دیگران است اما نیاز مسکن برای همه ما اولویت است پس چه بهتر که درباره مقررات ساختمان محل زندگی خود دانش فنی نیز داشته باشیم.

مقررات ساختمان، ضوابط ملی و قوانین ساختمان‌سازی در کشور ما در غالب بیست و دو جلد منتشر شده و در دسترس عموم قرار دارد. ما در این مقاله از مجله کیلید، با بهره‌گیری از کتاب مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان ارائه شده از سوی وزارت راه و شهرسازی، برخی از این ضوابط را برای ساخت بخش‌های اقامتی ساختمان، فضاهای بهداشتی و اصول ساخت‌و‌ساز فضای آشپزخانه‌ و فضاهای پخت و پز برای شما مطرح می‌کنیم.

مقررات ساخت فضاهای اقامتی

به صورت کلی قوانین ساختمان‌سازی و مقررات ساختمان که برای هر بخش از یک بنا وضع می‌شود، به منظور ارتقای کیفیت زندگی ساکنین بنا و ایمنی بیشتر در هنگام بهره‌برداری از ساختمان است.

فضاهای اقامت در یک بنا مانند اتاق خواب‌‌، اتاق نشیمن و اتاق پذیرایی فاکتورهای بااهمیتی دارند که مقادیر هریک از این فاکتورها نباید از حد تعیین شده کمتر باشد. این فاکتورها عبارتند از : سطح زیربنا ، ابعاد و ارتفاع داخلی، نورگیری و تهویه.

تمام اتاق‌ها ملزم به داشتن حداقل یک در ورودی استاندارد هستند. برای اتاق خواب‌ها، اتاق‌های چند منظوری و نشیمن حتما باید از نوع لولایی یا پاشنه ای باشد. عرض مفید در ورودی اصلی در اتاق‌ها باید حداقل ۰٫۸ متر و ارتفاع مفید آن حداقل ۲٫۰۵ متر باشد.

در قوانین ساختمان‌سازی دو قانون کلی برای فضاهای اقامت وجود دارد:

* حداقل اندازه سطح کف برای این فضاها، آستانه درها، کمدهای دیواری توکار، فضای طاقچه‌ها و نازک‌کاری دیوار و سقف را شامل نمی‌شود.
* اگر اتاقی تنها یک راه دسترسی داشته باشد، این راه نباید از اتاق اقامتی دیگری باشد. تنها در شرایطی این امر امکان پذیر است که در آن واحد اقامتی غیر از این دو اتاق، فضای دیگری نبوده و یا اینکه براساس مقررات ساختمان یک فضای الحاق شده به فضای اقامت دیگر به شمار برود.

قوانین ساختمان‌سازی مربوط به متراژ فضای اقامتی

* حداقل متراژ مجاز برای زیربنای یک فضای اقامتی ۶٫۵ مترمربع است.
* حداقل عرض مجاز برای یک فضای اقامتی ۲٫۱۵ متر است.
* حداقل ارتفاع مجاز برای یک فضای اقامتی ۲٫۴ متر است و این ارتفاع باید در تمام سطح رعایت شود. برای اتاق‌هایی که در زیر سقف شیب‌دار یا شیروانی واقع شده‌اند، ارتفاع در قسمت‌هایی با فاصله ۰٫۳ متر از کوتاه‌ترین قسمت آن نباید از ۲٫۰۵ متر کمتر باشد.
* ارتفاع فضای زیر چارچوب درها و تیرها، لوله‌ها، و دیگر عناصر الحاق شده به سقف فضای اقامتی که از زیر آن تردد صورت می‌گیرد نباید از ۲٫۰۵ متر کمتر باشد.
* اگر در یک فضای اقامتی میان طبقه ایجاد شود، حداقل ارتفاع مجاز برای قسمت بالایی ۲٫۱۰ متر و برای قسمت پایینی ۲٫۴ متر است.

قوانین ساختمان‌سازی مربوط به نور و تهویه فضای اقامتی

* برای هر فضای اقامتی، داشتن حداقل یک یا چند در و پنجره شیشه‌ای رو به فضای باز یا خیابان و معبر عمومی الزامی است.

* سطح این شیشه الزامی در فضا باید حداقل یک هشتم مساحت کف باشد. چنانچه پنجره‌ها تنها در یک دیوار فضا قرار گرفته باشند و فاصله آن دیوار با دیوار مقابلش بیش از ۴٫۵ متر باشد، سطح شیشه باید حداقل یک هفتم کف باشد.

* در فضاهای اقامتی در صورتی که لبه بالایی پنجره‌ها، به اغیر از نورگیر سطح شیب‌دار، در ارتفاعی کمتری ۲٫۱۰ متر قرار بگیرد و فاصله آن با دیوار رو‌به‌رو بیش از ۴٫۵ متر باشد، سطح شیشه الزامی مجاز حداقل یک پنجم فضا است.

* چنانچه پنجره‌های فضا رو به ایوان باز شود، شرایط زیر برای ایوان ضروری است

* فضای ایوان باید با فضای باز ارتباط مستقیم داشته باشد و به طوری که هیچ نوع مانعی در مقابل جریان هوا و نور خورشید قرار نداشته باشد.

* مابین فضای اتاق یا اقامت و ایوان نباید محفظه آفتابگیر تعبیه شود.

* در و پنجره‌های ضروری اتاق باید با ابعاد گفته شده در بالا، به طور مستقیم و بدون هیچ مانعی رو به فضای سرپوشیده ایوان باز شود.

* در فضاهای اقامتی که سیستم تهویه آن به صورت مکانیکی تعبیه شده است، ضرورت دارد تا این سیستم با فضای خارج ارتباط مستقیم داشته باشد تا تعویض هوای طبیعی امکان‌پذیر باشد.

* در صورتی که یک فضای اقامتی نور خود را از پاسیو یا حیاط خلوت تامین می‌کند، باید حیاط و یا پاسیو از نظر سطح و سایر ضوابط استاندارد باشد.

مقررات ساختمان برای نورگیری فضا به صورت طبیعی از قسمت سقف

بر اساس قوانین ساختمان‌سازی اگر در فضای اقامتی تامین نور طبیعی از طریق پنجره ممکن نباشد، مجاز است تا حداکثر ۵۰ درصد از سطح لازم را در ضمن رعایت قوانین ساختمان، از طریق نورگیر سقفی تامین کرد.

مقررات ساختمان مربوط به در و پنجره

* تمام اتاق‌ها ملزم به داشتن حداقل یک در ورودی استاندارد هستند. برای اتاق خواب‌ها، اتاق‌های چند منظوری و نشیمن حتما باید از نوع لولایی یا پاشنه ای باشد.
* عرض مفید در ورودی اصلی در اتاق‌ها باید حداقل ۰٫۸ متر و ارتفاع مفید آن حداقل ۲٫۰۵ متر باشد. چنانچه در یک اتاق از درهای چند لنگه استفاده شود، پهنای ۰٫۸ متر باید متعلق به لنگه فعال در باشد.
* در هر فضای اقامتی حداکثر ۷ متر عمق نورگیری برای نور گرفتن از یک پنجره مجاز است.

مقررات ساختمان برای آشپزخانه‌ها و اماکن پخت‌و‌پز

فضای آشپزخانه برای بسیاری از افراد مخصوصا خانم‌ها به عنوان قلب خانه شناخته می‌شود. شاید به همین دلیل است که در هنگام خرید خانه یا رهن و اجاره یک آپارتمان، اگر در نگاه اول فضای آشپزخانه زیبا و استاندارد آن دل ما را ببرد معایب دیگر خانه خیلی به چشممان نمی‌آید.

بنابراین اگر از اطلاعات فنی و قوانین ساختمان‌سازی برای یک آشپزخانه استاندارد هم آگاه باشیم، می‌توانیم بسیار حساب شده‌تر درباره خانه‌ای که قصد خرید یا اجاره آن را داریم تصمیم بگیریم.

برای ساخت فضای آشپزخانه در بنا نیز سه ضرورت کلی به شرح زیر در نظر گرفته شده است:

* سطح زیر بنا، ابعاد و ارتفاع داخلی سطوح همچنین وضعیت نورگیری و تهویه فضای آشپزخانه نباید از میزان حداقلی که در ادامه آورده شده کمتر باشد. مقادیر حداقلی که ذکر خواهد شد همچون فضای اقامتی، قفسه‌ها، آستانه درها، کمدهای دیواری توکار، فضای طاقچه‌ها و نازک‌کاری دیوار و سقف را شامل نمی‌شود.

* دسترسی به هیچ اتاق یا فضای اقامتی نباید از طریق فضای آشپزخانه باشد اما عکس این قاعده مجاز است. یعنی در بناهایی با چند فضای اقامتی مستقل مانند خانه‌های با دو نشیمن، اگر دسترسی به فضای آشپزخانه تنها از یک فضا تامین شود ایرادی ندارد به شرط آنکه مانعی برای فعالیت در فضا ایجاد نکند.

* نوع حریم‌ها و شرایط نصب کلید و پریز و سایر وسایل الکتریکی، چنانچه در محدوده تجهیزاتی قرار داشته بانشد که در آن‌ها از آب استفاده می‌شود لازم است تا مقررات ایمنی تصویب شده از سوی وزارت راه و شهرسازی به صورت کامل در آن رعایت شده باشد.

قوانین مربوط به اندازه‌های لازم در فضای آشپزخانه

اگرچه مساحت فضای آشپزخانه بر اساس نوع کاربرد و موقعیت آن تعیین می‌شود، اما باز هم یک میزان حداقلی برای آن معین شده است.

حداقل سطح لازم برای زیر قفسه‌ها ۵٫۵ متر مربع و حداقل ابعاد فضای آشپزخانه ما بین دیوارهای اصلی باید ۱٫۸ متر باشد. در هر آشپرخانه لازم است تا فضایی به مساحت ۲٫۷۵ مترمربع به صورت مستقل و خارج از قفسه‌بندی‌ها برای کار تعبیه شود.

در آشپزخانه‌های دیواری نیز باید محیط کاری بدون هیچ نوع وسیله ثابت به عرض حداقل ۰٫۹ متر در نظر گرفته شود مگر آنکه در مقررات اختصاصی تصرفی به شکل دیگری تعیین شده است.

قوانین مربوط به نور و تهویه فضای آشپزخانه

* شرایط نورگیری بسته به نوع آشپرخانه متفاوت است. در آشپرخانه‌های مستقل باید نور طبیعی وجود داشته باشد اما برای آشپزخانه‌های باز و دیواری استفاده از تهویه و نورگیر مصنوعی نیز مجاز است اگر امکان تعبیه نور و تهویه طبیعی در فضا نباشد.
* فراهم کردن تخلیه هوای مکانیکی برای آشپرخانه‌های دیواری و باز ضرورت دارد.
* اگر برای آشپرخانه نصب هواکش بالای اجاق یا همان هود ضروری باشد، باید سیستم تخلیه هوای هود به وسیله کانال مجزایی به خارج از بنا مرتبط شود.
* مقررات لازم برای آشپزخانه‌های صنعتی و تجاری با بناهای مسکونی متفاوت است.
* در صورتی که یک آشپزخانه نور خود را از پاسیو یا حیاط خلوت تامین کند، باید حیاط و یا پاسیو از نظر سطح و سایر ضوابط استاندارد باشد.

برای هر فضای اقامتی، داشتن حداقل یک یا چند در و پنجره شیشه‌ای رو به فضای باز یا خیابان و معبر عمومی الزامی است.

قوانین مربوط به پوشش دیوار و کف‌سازی آشپزخانه‌ها

* کفپوش مکان‌های پخت و پز چه از نوع مستقل باشد و چه باز و فضای کار، لازم است از نوع کاشی یا مصالحی مشابه باشد که امکان نظافت و شست‌و‌شو آن فراهم باشد.
* پوشش دیوارها، کف و سقف آشپزخانه‌ها صنعتی و تجاری مقررات خاص خود را شامل می‌شود.
* اطراف ظرفشویی و اجاق گاز در تمام انواع آشپزخانه‌های مسکونی و اداری باید تا ادتفاع حداقل ۱٫۵ متر از کاشی و و مصالح مشابه آن پوشیده شود.

مقررات ساخت فضاهای بهداشتی

فضاهای بهداشتی در منزل، با وجود مساحت کمی که به خود اختصاص می‌دهند اما جزو سخت‌ترین بخش‌ها از لحاظ اجرا و ساخت به شمار می‌روند. بنابراین برای ساخت این بخش از بناها نیز قوانین ساختمان‌سازی سخت‌گیرانه تنظیم شده‌است.

مقررات ساختمان برای ساخت فضاهای بهداشتی و حمام‌ها نیز همچون دو مورد قبل چند ضابطه کلی به شرح زیر دارد:

* برای هر بنا مستقل از نوع کاربرد آن لازم است تا به میزان کافی فضاهای بهداشتی تامین شود. برای بناهای عمومی و یا هتل‌ها و مسافرخانه ها، خانه‌ها سالمندان و مراکز درمانی فضاهای بهداشتی مناسب برای معلولین نیز باید تعبیه شود.

* سطح زیر بنا، ابعاد و ارتفاع داخلی سطوح همچنین وضعیت نورگیری و تهویه برای فضاهای بهداشتی نباید از میزان حداقل کمتر باشد. مقادیر حداقلی که ذکر خواهد شد همچون فضای اقامتی، قفسه‌ها، آستانه درها، کمدهای دیواری توکار، فضای طاقچه‌ها و نازک‌کاری دیوار و سقف را شامل نمی‌شود.

* اگر یک ساختمان دارای دو یا چند فضای مستقل از هم باشد تنها در شرایطی می‌توان دسترسی را از طریق یکی از فضاها تامین کرد که آن فضا برای همه قابل دسترس بوده و تهویه لازم نیز بر اساس مقررات فراهم شده باشد.

* بر اساس قوانین اسلامی، ساخت سرویس بهداشتی (توالت) در هیچ بنایی نباید در جهت قبله صورت بگیرد.

* شرایط نصب پریز و کلیدها و تجهیزات برقی دیگر و همچنین نوع حریم آن‌ها نیز باید ایمنی استفاده کنندگان از فضاهای بهداشتی تامین شود.

مقررات ساختمان مربوط به حداقل اندازه‌های لازم برای فضاهای بهداشتی

* ضلع کوچک‌تر هر فضای بهداشتی تحت هیچ شرایطی نباید از ۱٫۱ مرت کمتر باشد. اگر برای یک فضای بهداشتی مانند حمام محدوده پیش‌ورودی در داخل فضای دوش در نظر گرفته شده باشد، یکی از ابعاد فضای دوش باید حداقل ۱٫۵ متر باشد.
* برای توانیاب‌ها باید فضای بهداشتی به ابعاد حداقی ۱٫۵ در ۱٫۷ در نظر گرفته شود.
* ارتفاع یک فضای بهداشتی در بخش‌هایی که عموما فرد ایستاده است نباید از ۲٫۱ متر کمتر باشد.

قوانین مربوط به نور و تهویه در فضای بهداشتی

بنا بر قوانین ساختمان‌سازی و مقررات ساختمان برای فضاهای بهداشتی ضرورتی ندارد که نورگیری و تهویه هوا به صورت طبیعی صورت بگیرد و این کار می‌تواند از طریق سیستم نور و تهویه مصنوعی نیز انجام شود. اگر سیستم تبادل هوای طبیعی در یک فضای بهداشتی تعبیه شود باید حداقل ۰٫۱۸ مترمربع مساحت داشته باشد.

پوشش دیوار و کف‌سازی فضای بهداشتی

در کلیه بناها، دیوارهای دستشویی و توالت باید حداقل تا ارتفاع ۱٫۲ متر و برای حمام‌ها تا اارتفاع ۲ متر از سطح کف فضای بهداشتی با کاشی پوشیده شده باشد و در کفسازی نیز رعایت عایق‌کاری رطوبت به و پوشش کف و مصالح مشابه ضرورت دارد.

نتیجه‌گیری

آگاهی از اطلاعات فوق موجب می‌شود تا در خرید خانه، بازسازی و یا اجاره یک فضای اقامتی دقیق‌تر شویم. عدم رعایت هرکدام از اصول و ضوابط فنی در ساختمان محل سکونت ما، موجب ناامنی بنا و پیدایش مشکلات قانونی در آینده خواهد بود.

کیلید