نگاه به معماری شهری قم در 10 سال اخیر

به گزارش اخبار ساختمان، اقلیم و شرایط آب و هوایی از عوامل زیست‌محیطی هستند که همیشه در آسایش انسان‌ها تأثیرگذار بوده‌اند. در گذشته معماری و ساختارهای شهری نیز متأثر از اقلیم منطقه بود و هنوز هم در بافت‌های قدیم شهرهای ایران، به آسانی قابل مشاهده است.

شهر قم در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع شده‌است و آب و هوای گرم و خشک دارد. این شهر از نظر جغرافیایی در قلب ایران و در مجاورت دشت کویر و دریاچه‌ی نمک واقع شده است. از خصوصیات بارز مناطق بیابانی سرمای شدید زمستان و گرمای زیاد تابستان و وجود اختلاف دمای زیاد بین شب و روز است.

بیشتر ساختمان‌های مدرن بدون توجه کافی به تأثیرات محیط‌زیست طراحی شدند. در حالی که تاریخچه معماری نشان می‌دهد در گذشته ارتباط مثبتی بین محیط‌زیست و ساختمان‌ها وجود داشته است و ساختمان‌ها با دقت و توجه زیادی به نیازهای اقلیمی و شرایط اجتماعی-فرهنگی طراحی شده‌اند.

دکتر محمد میره‌ای و مهران حاجیلو، پژوهشگران دانشکده مدیریت پردیس فارابی دانشگاه تهران در مطالعه‌ای به بررسی شرایط اقلیمی شهر قم و کاربرد این اطلاعات در طراحی و ساخت شهر پرداختند.

این مطالعه بر اساس آمارها و اطلاعات آب و هوایی دوره زمانی ۴۰ ساله شهر قم انجام شد که این اطلاعات شامل دما، رطوبت و بارش‌های ثبت شده در ایستگاه هواشناسی شهر قم بود. همچنین داده‌های مربوط به بادهای ثبت‌شده در ۱۰ سال گذشته این شهر نیز مورد استفاده قرار گرفت. تمامی این داده‌ها از طریق وب‌سایت هواشناسی ایران استخراج شدند.

متوسط دمای سالانه شهر قم در یک دوره چهل ساله ۱۹.۵ و میانگین نوسان سالانه ۳.۴۱ درجه سانتی‌گراد است. بیشترین و کمترین دمای سالانه مربوط به مردادماه (۴۰.۱ درجه) و دی‌ماه (۲/۱- درجه) است. بیشترین دمای ثبت شده این شهر در چهل سال گذشته ۴۶ درجه سانتی‌گراد (۲۸ تیرماه ۱۳۵۷) و کمترین دما ۶/۱۶- (۲۱ دی‌ماه ۱۳۷۱) است.

باد یکی از مهم‌ترین عوامل برای تعیین محل فعالیت‌های شهری است. بر اساس داده‌های ایستگاه هواشناسی قم، متداول‌ترین منبع باد در این شهر، غرب و شمال غرب است. اگرچه بادهای شرقی تنها در تابستان غالب‌تر هستند.

بر اساس مطالعات انجام شده و داده‌های به‌دست‌آمده، پژوهشگران این تحقیق پیشنهادات زیر را در خصوص نحوه معماری ساختمان‌ها و شهرسازی شهر قم، ارائه کردند:

بهترین جهت برای ساختمان‌های شهر قم، جهت شمال-جنوب است. به صورتی که نمای اصلی ساختمان به سمت شمال قرار گیرد.

بهتر است طراحی ساختمان‌ها به صورت متراکم باشد، به طوری که کوچه‌ها باریک‌تر طراحی شوند و در نتیجه فضای کم‌تری بین ساختمان‌ها وجود داشته باشد. این طراحی باعث می‌شود که نور شدید خورشید کمتر وارد خانه‌ها شود و از وزش باد گرم در طول روز و باد سرد در شب جلوگیری می‌کند. همچنین سبب کاهش مشکلات ناشی از طوفان شن می‌شود.

بهتر است قسمت‌های جنوبی ساختمان برای فضاهایی مانند پارکینگ و انباری که در طول روز کمتر استفاده می‌شود، در نظر گرفته شود.

با توجه به آب و هوای گرم و خشک این شهر، جریان یافتن هوا در ساختمان‌ها خیلی مهم نیست.

اندازه‌ی پنجره‌ها باید در اندازه‌ی متوسط حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد اندازه دیوار باشد.

از پنجره‌های دوجداره استفاده شود.

به جای پرده از کرکره برای پوشاندن پنجره‌ها استفاده شود.

قرار دادن پنجره‌ها در غرب ساختمان، پیشنهاد نمی‌شود. بهتر است که پنجره‌ها به سمت جنوب و جنوب شرقی باشند.

از پنجره‌های شمالی و بزرگ کمتر استفاده شود.

دیوارها و بام باید از موادی ساخته شوند که ظرفیت دمایی بالایی داشته باشند. بنابراین بهتر است بام‌ها و دیوارهای سنگین ساخته شود.

به خاطر آب و هوای گرم، بهتر است شب‌ها برای خوابیدن از فضای بیرونی استفاده شود.

به دلیل کمبود بارش سنگین، نیازی به حفاظت ساختمان در برابر باران نیست.

نتایج این پژوهش در آخرین شماره نشریه علمی- پژوهشی و بین‌المللی «بیابان» به چاپ رسیده است.

ایسنا