وصله هایی ناجور به نام بافت فرسوده

به گزارش اخبار ساختمان، از میان انبوهی بنای کوچک و وصله‌دار به ناآگاه آپاتمانی نونوار سر بر کشیده است، نمایی سنگی و زیبا در کنار دیوارهای با ظاهری کهنه و سیمانی که برخی جاهایش ریخته؛ برخی دیوارها هم که هنوز کاه گلی است؛ جوی کوچکی از وسط کوچه تنگ عبور کرده و کودکانی که در این گیرودار کرونا با آب کف آلود که از ده‌ها سوراخ کنده شده بر دیوار منازل در حال خروج است بازی می‌کنند و آب به سر و روی هم می‌پاشند.

در تعداد قابل توجهی از شهرهای استان اردبیل هنوز می‌توان اینچنین تصاویری را مشاهده کرد، حاشیه‌نشینانی که سال‌ها پیش به امید زندگی بهتر از روستا مهاجرت کرده‌اند و اکنون با کمترین امکانات در حاشیه شهرهای بزرگ ساکن شده‌اند.

برخی منازل و خانه‌ها نیز که در داخل محدوده شهرها قرار دارند حسابی فرسوده شده‌اند و سن و سالی بیشتر از ساکنان میانسال و رو به پیری خود دارند.

تلاش‌های زیادی برای ساماندهی بافت‌های فرسوده و سامان دادن به سکونتگاه‌های غیررسمی شده اما هنوز جای کار بسیار است و بهبود امور و رفع معضل هم همت مسوولان و هم مردم را در این مسیر می‌طلبد.

کارشناسان تخمین می‌زنند که ۳۰ درصد جمعیت استان اردبیل در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند، مناطقی که برخی از آنها از امکانات اولیه نیز بی‌بهره است و برخی نیز با وجود داشتن آب و برق و گاز به علت کهنه و فرسوده شدن در حد غیر قابل اسکان شده‌اند.

بر اساس اعلام مسوولان، در استان اردبیل در مجموع بیش از ۲ هزار و ۶۶۹ هکتار با سکنه بیش از ۱۴۱ هزار نفر شامل یک هزار و ۱۴۵ هکتار سکونت‌گاه غیر رسمی و نیز حدود یک هزار و ۵۲۳ هکتار بافت ناکارآمد میانی شناسایی شده که حدود ۳۰ درصد مساحت شهرهای مورد مداخله استان را شامل می‌شود.

به گفته محبوب حیدری، مدیرکل راه و شهرسازی استان اردبیل، ۲۰ محله در اردبیل، ۱۲ محله در مشگین‌شهر ، ۱۱ محله در پارس‌آباد مغان و هفت محله در خلخال بعنوان بافت فرسوده ناکارآمد شناسایی شده‌اند.

وی بیان کرد: هم‌اکنون ۹۶۳ هکتار از مساحت شهر اردبیل، ۲۴۸ هکتار از مساحت پارس‌آباد، ۹۵ هکتار از مساحت مشگین‌شهر و ۸۴ هکتار از مساحت شهر خلخال بافت فرسوده ناکارآمد است.

به گفته کارشناسان، این سکونت‌گاه‌ها که اغلب دارای بافت‌های غیراصولی و فرسوده هستند در کنار مخاطرات فیزیکی خود، منشاء برخی از آسیب‌های اجتماعی نیز بوده و از امکانات زیربنایی نیز به دلیل ساخت و ساز غیرقانونی بی‌بهره هستند.

بافت‌های فرسوده در برابر حوادث طبیعی از قبیل سیل و زلزله بسیار آسیب‌پذیر بوده و ناهنجاری‌های اجتماعی متعددی را نیز در خود دارند، ساکنان بافت‌های فرسوده همواره از محل زندگی خود ناراضی بوده و دنبال فرصتی برای گریز از آن هستند.

گرچه ساماندهی بافت‌های فرسوده و توجه به معضل حاشیه‌نشینی بعنوان یک ضرورت و نیاز اصلی استان اردبیل مورد توجه مسوولان قرار گرفته و اقدام‌های خوبی برای شناسایی مناطق درگیر این معضل در حال انجام است اما چنین می‌نماید که کارها از گذشته در این زمینه کند بوده و هم اکنون نیز اگر اراده‌ای نباشد امور به کندی تداوم داشته و این معضل برای حل شدن زمان بسیار نیاز خواهد داشت.

ابراهیم فرزانه، کارشناس عمران درباره بافت‌های فرسوده شهری می‌گوید: عناصر و فضاهای بافت شهری عمری محدود دارند و با گذشت زمان در اثر فرسودگی تدریجی ناشی از آب و هوا و حوادث طبیعی یا تخریب توسط موجودات زنده و به ویژه اقدامات انسانی همیشه نیاز به بهسازی و نوسازی دارند.

وی اضافه کرد: پیامد فرسودگی بافت که در نهایت به از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان منجر می‌شود، در اشکال گوناگون از جمله کاهش و یا فقدان شرایط زیست پذیری، ایمنی و نیز نابسامانی‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و تاسیساتی قابل دریافت و شناسایی است.

این کارشناس معتقد است: تنها انگیزه ساکنان جدید برای زندگی در این محلات داشتن یک سرپناه است و به تبع آن بی‌ثباتی اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی در این محله‌ها پدید آمده و افزایش پیدا می‌کند.

فرزانه با بیان اینکه بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری نیازمند سرمایه هنگفت است، افزود: با توجه به اینکه تهیه سرمایه مورد نیاز به تنهایی نه در توانایی دولت و نه شهرداری‌ها است و سیستم بانکی نیز به دلیل محدودیت در توزیع اعتبارات به تنهایی قادر به فراهم آوردن سرمایه موردنیاز نیست، از این رو لزوم بررسی روش‌های تأمین مالی که ضرورت مشارکت بخش خصوصی را می‌طلبد، آشکار می‌سازد.

وی بیان کرد: مهم‌ترین روش‌های تامین مالی جهت بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری، شامل اوراق مشارکت، فروش متری، سهامدار پروژه، دریافت تسهیلات از بانک و روش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است.

تلاش مسوولان استان برای ساماندهی بافت فرسوده شهرها

به گفته مسوولان استان اردبیل، برای ساماندهی بافت‌های فرسوده مطالعات در چهار شهرستان اردبیل، مشگین‌شهر، پارس‌آباد و خلخال انجام شده و مطالعات شهرستان گرمی نیز برای سال جاری در دستور کار قرار گرفته است.

همچنین در زمینه سکونتگاه‌های غیررسمی سه شهرستان اردبیل، مشگین‌شهر و پارس‌آباد به عنوان هدف مورد مطالعه قرار گرفته و تکمیل مطالعات خلخال نیز برای امسال برنامه‌ریزی شده است.

اکبر بهنامجو ، استاندار اردبیل گفت: ساماندهی بافت ناکارآمد در استان ضروری است و برای ساماندهی آنها تسهیلات کم‌بهره به متقاضیان ارایه می‌شود.

وی با بیان اینکه باید هر چه سریع‌تر در خصوص بازآفرینی شهرها اقدام اساسی انجام گیرد، افزود: مشکلات شهرسازی در زمان فعلی تنها با نگاه صرف فنی و معماری رفع نمی ‌شود بلکه قطعا نیاز به یک نگاه اجتماعی و جمعیت شناسانه به شدت احساس می‌شود.

بهنامجو بیان کرد: برای بازآفرینی شهری می‌توان در حاشیه شهرها و محله‌های هدف مشاغل خانگی خرد و کوچک راه‌اندازی کرده و با ارائه تسهیلات بانکی کم‌بهره شاهد کارآفرینی در محله‌های هدف شد.

او اضافه کرد: حاشیه شهرها از یکدیگر متفاوت هستند و باید برای هر یک برنامه جداگانه و طرح‌های متفاوت اشتغال‌زایی تدارک دیده و امکانات ورزشی، فرهنگی برای آنها ایجاد کرد.

استاندار اردبیل اظهارداشت: با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از بافت‌های ناکارآمد درون محدوده شهری بویژه در مرکز شهرها واقع شده‌اند، ارائه تسهیلات به این واحدهای مسکونی باید در اولویت قرار داشته و محدوده مطالعاتی نیز همه بافت‌های ناکارآمد را در برگیرد.

صدیف بدری، عضو کمیسیون عمران مجلس و نماینده مردم اردبیل، نمین، نیر و سرعین در مجلس هم گفت: دولت در کنار تولید مسکن انبوه، باید نسبت به نوسازی بافت‌های فرسوده اقدام کند.

وی افزود: با نوسازی خانه‌ها در صورت بروز بلایای طبیعی خسارات کمتری متوجه مردم می‌شود، همچنین با این اقدام، بخشی از کمبود کنونی مسکن در بازار مرتفع خواهد شد.

بدری با اشاره به ضرورت نوسازی بافت‌های فرسوده در تمام استان‌ها، گفت: در شرایط کنونی بر اساس آمارها حدود ۲۲ میلیون تا ۲۳ میلیون نفر از مردم در بافت‌های فرسوده و مساکن ناپایدار زندگی می‌کنند که این نشان دهنده اهمیت نوسازی و بهسازی بافت فرسوده است.

نماینده مردم اردبیل، نیر و نمین در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: دولت در سال‌های اخیر برای هدایت مردم و بخش خصوصی به نوسازی بافت فرسوده برنامه‌ریزی گسترده‌ای را داشته و در این راستا طرح بازآفرینی شهری طراحی و اجرایی شد، اما متأسفانه با گذشت چند سال از آغاز اجرای این طرح، هنوز بازآفرینی نتوانسته به اهداف و نتایج مورد نظر برسد.

وی گفت: مجلس شورای اسلامی نگاه مثبت و حمایتی نسبت به نوسازی بافت فرسوده دارد، به طوری که بر اساس برنامه ششم توسعه، دولت موظف است نسبت به ارائه تسهیلات مناسب با سود کم و پرداخت ۱۰ درصد هزینه تسهیلات پرداختی برای نوسازی اقدام کند، در همین راستا مجلس بر اهمیت نوسازی بافت فرسوده به صورت محله محور تأکید کرده است.

بدری ادامه داد: بازآفرینی شهری به صورت محله محور بسیار ضروری است، زیرا نوسازی بافت فرسوده در یک منطقه ناپایدار کافی و اثرگذار نیست و این رویکرد باید به صورت محله‌ای دیده شود تا یک محله به صورت هدفمند نوسازی شود تا با نوسازی و افزایش تعداد واحدهای مسکونی و افزایش جمعیت، معابر، پارکینگ ها و امکانات رفاهی جوابگو آن منطقه باشد.

عضو کمیسیون عمران مجلس بیان کرد: قطعا دولت در کنار تولید مسکن انبوه، باید نسبت به نوسازی بافت‌های فرسوده اقدام کند، این رویکرد ۲ نتیجه مثبت به دنبال دارد، نخست اینکه با نوسازی خانه‌ها در صورت بروز بلایای طبیعی خسارات کمتری متوجه مردم می‌شود، همچنین با این اقدام، بخشی از کمبود کنونی مسکن در بازار مرتفع خواهد شد.

عبدالرحمن روحی، رییس اداره هماهنگی ستاد بازآفرینی راه و شهرسازی استان اردبیل هم گفت: ۶۰ محله ناکارآمد در شهرهای این استان از سال ۱۳۹۷ تا سال ۱۴۰۰ بازآفرینی می‌شوند.

وی با اشاره به این که مطالعات اولیه و نحوه بازآفرینی این محلات انجام شده، افزود: بازآفرینی محلات در شهرهای مختلف تفکیک شده و در اردبیل ۲۰ محله، مشگین‌شهر ۱۲ محله، پارس‌آباد ۱۱ محله و خلخال هفت محله بعنوان ناکارآمد شناسایی شده‌اند.

روحی با بیان اینکه هزار و ۱۴۵ هکتار از مساحت استان اردبیل را سکونتگاه غیررسمی و بافت ناکارآمد شهری تشکیل می‌دهد، گفت: در سه سال گذشته با تشکیل جلسه ستاد ملی بازآفرینی موفق شدیم مهم ترین مصوبه آن یعنی تخصیص یک ردیف بودجه اعتباری برای جبران عقب‌ماندگی و توسعه متوازن شهرهای استان را با توجه به شرایط ویژه آب و هوایی در استان اردبیل کسب کنیم.

حمید لطف‌اللهیان شهردار اردبیل نیز گفت: تهیه و تدوین برنامه‌های حمایتی از اقشار و گروه‌های مختلف جزو برنامه‌های اساسی اردبیل است که به همین منظور تسهیلات تشویقی برای نوسازی بافت‌های فرسوده برای امسال در دستور کار است.

وی با اشاره به این که تلاش برای به دست آوردن آرامش و آسایش شهروندان جزو اولویت اساسی است بیان کرد: ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و فاصله‌گیری از اجرای پروژه‌های زاید و غیرضروری جزو برنامه‌های اساسی است که مناطق شهرداری اردبیل به آن اهمیت گمارده‌اند.

شهردار اردبیل هدف از اجرای طرح تسهیلات تشویقی را استفاده از مشارکت شهروندان برای توسعه عمرانی، اجتماعی و فرهنگی عنوان کرد و گفت: ساکنان بافت فرسوده می‌توانند با استفاده از این طرح نسبت به نوسازی بافت‌های فرسوده اقدام کنند.

لطف‌اللهیان بیان کرد: اهمیت به توسعه مناطق کم‌برخوردار و ساخت و سازها برای تعریض کوچه‌های ۱۲ متری با تخفیف ۳۰ تا ۵۰ درصدی در نظر گرفته شده که این موضوع فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.

شهردار اردبیل ادامه داد: مهم‌ترین هدف از اجرای این طرح حفظ معماری و اصالت محله‌های شهری اردبیل است که درصدد هستیم به عنوان یکی از مشکلات اساسی شهری این موضوع را آسیب‌شناسی کرده و در راستای رفع مشکلات مربوطه برنامه‌ریزی‌های اساسی داشته باشیم.

لطف‌اللهیان افزود: بهسازی مناطق شهری جزو برنامه‌های توسعه شهری و اولویت اول شهرداری در دستور کار است و تمام تلاش ما این است که شهروندان نسبت به مستحکم‌سازی بافت‌های فرسوده همکاری‌های لازم را داشته باشند.

با وجود وعده و تلاش مسوولان به جز مورد محله حاشیه‌نشین و خارج از محدوده عدالت‌آباد که مشکل آن به تازگی در جریان سفر معاونان وزیر راه و شهرسازی مورد توجه قرار گرفته و تا حدودی رفع شد، هنوز اقدام اساسی درباره بافت‌های فرسوده شهری استان اردبیل نشده است.

این مهم در حالی است که استان اردبیل منطقه‌ای حادثه‌خیر است و تاکنون زلزله و سیل‌های خسارت باری را نیز شاهد بوده و ضروری است که شهرداران و دیگر مسوولان استان اراده و برنامه جامعی برای رفع معضل بافت فرسوده و حاشیه‌نشینی داشته باشند.

ایرنا