سکونت‌گاه‌هایی که رسمی نیستند

به گزارش اخبار ساختمان، سکونت‌گاه‌های غیررسمی، مناطقی هستند که مهاجران روستایی و محرومان جامعه شهری را در خود جای داده یا خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری، عمدتا بدون مجوز در درون یا خارج از محدوده قانونی شهرها به وجود آمده است.

ابراهیم علیرضایی معاون بازآفرینی و مسکن اداره‌کل راه و شهرسازی چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: سکونت‌گاه‌های غیر رسمی بخشی از بافت شهری بوده که عمدتا مهاجران روستایی و تهیدستان شهری را در خود جای داده‌اند و بدون مجوز و خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری (طرح‌های جامع و تفصیلی) در درون و خارج از محدوده قانونی شهرها به صورت خودرو به وجود آمده‌اند.

وی ادامه داد: این سکونت‌گاه‌ها عمدتا فاقد سند مالکیت بوده و از نظر ویژگی‌های کالبدی و برخورداری از خدمات و زیرساخت‌های شهری شدیدا دچار کمبود هستند.

معاون بازآفرینی و مسکن اداره‌کل راه و شهرسازی فقدان سند مالکیت رسمی و محرومیت از خدمات و زیرساخت‌های شهری را از شاخص‌های سکونتگاه‌های غیر رسمی دانست و افزود: شرایط موجود و حاکم بر این گونه نواحی در بروز ناهنجاری‌های اجتماعی بسیار مساعد است.

علیرضایی زمینه‌سازی برای ارائه خدمات پایه و زیربنایی، بهسازی و تامین زیرساخت‌ها به منظور کاهش فاصله کالبدی از پیکره اصلی شهر و خدمات‌رسانی فراگیر و رفع تبعیض به‌ویژه برای گروه‌های کم‌درآمد آسیب‌پذیر را از مهم‌ترین اهداف طرح توانمندسازی در سکونتگاه‌های غیر رسمی برشمرد.

معاون بازآفرینی و مسکن اداره‌کل راه و شهرسازی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه سکونت‌گاه غیر رسمی در استان شامل ۴۰۰ هکتار در شهرستان شهرکرد شامل مهدیه، اشکفتک و چالشتر، ۲۰۰ هکتار در لردگان (حاجی‌آباد و خاردانی) و ۱۵ هکتار در شهر هفشجان (تیر برزه‌ای) است، اظهار کرد: سکونت‌گاه‌های غیر رسمی به طور عمده در حاشیه شهرها، خارج از برنامه رسمی توسعه شهری و به صورت خودرو شکل گرفته و گسترش یافته است.

وی با بیان اینکه این محلات حاشیه‌نشین، به بیان درست‌تر اسکان غیر رسمی نامیده شده‌اند، افزود: کارکرد اصلی این مکان‌ها تامین زمین و الگوی ساخت متناسب با توان مالی گروه‌های کم‌درآمد اغلب مهاجر است.

علیرضایی گفت: این گونه سکونت‌گاه‌ها سیمایی نازیبا، با خدمات ناکافی، ساکنانی کم‌توان و مشاغلی نامطمئن دارند و این مکان‌ها، محیطی آماده برای پذیرش ناهنجاری‌های اجتماعی و باز تولید فقر فراهم می‌سازند و خطرپذیری بالایی در برابر سوانح طبیعی دارند.

در ادامه مهراب عالی، دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی با بیان اینکه «شهروند حاشیه‌ای» محصول فرایندی است که در جامعه‌شناسی به آن otherness making یا دیگری‌سازی می‌گویند، اظهار کرد: منظور از دیگری‌سازی، ساز و کارهایی است که افراد را به دو دسته خودی و دیگری تقسیم می‌کند.

وی با اشاره به اینکه «دیگری»ها به مرور از فرصت‌ها و امکانات موجود در جامعه محروم شده و به حاشیه رانده می‌شوند و تبدیل به شهروندهای حاشیه‌ای می‌شوند، افزود: شهروندهای حاشیه‌ای کسانی هستند که در قلمرو جغرافیایی شهر به سر برده اما در نظام اجتماعی آن جامعه ادغام نشده‌اند و از این رو به عنوان شهروندان رسمی در جامعه پذیرفته نمی‌شوند و یا لااقل خود چنین احساسی دارند.

این دانشجوی دکترای جامعه شناسی گفت: این گسست از جامعه همراه با ویژگی‌های زیست–حاشیه‌ای آن‌ها را از دیگر شهروندان متمایز می‌سازد، اما باید متذکر شد که زیست حاشیه‌ای لزوما به‌ معنای حاشیه‌نشینی شهری نیست، بلکه هر شکلی از به‌حاشیه رانده‌شدن رسمی یا غیررسمی را شامل می‌شود.

عالی حاشیه‌بودگی فرهنگی، قومی، مذهبی، سیاسی، اقتصادی، جنسیتی و … را نمونه‌هایی از حاشیه‌ای شدن زیست اجتماعی شهروندان عنوان و بیان کرد: با وجود دستگاه‌های فرهنگی مختلف که وظیفه برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های فرهنگی در سطح استان و در حوزه‌های مختلف را برعهده دارند، در محدوده شهری، این شهرداری‌ها هستند که به دلیل وجود امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و فرصت‌های بی‌شمار خود، مدیریت فرهنگی و اجتماعی شهرهای استان را در دست دارند.

این دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی شهر شهرکرد را به‌عنوان مرکز استان چهارمحال و بختیاری، محل زیست اقوام مختلف استان و ویترینی از توزیع قومیتی، فرهنگی و زبانی استان دانست و ادامه داد: هویت شهر منبعث از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی تک‌تک شهروندان آن است، لذا توسعه شهر باید بر مبنای این ارزش‌ها و منابع شکل بگیرد.

وی داشتن نگاه سخت‌افزاری و عمرانی یا نادیده‌گرفتن بخش مهمی از جمعیت شهر و چشم‌پوشی از سلایق و اولویت‌های فرهنگی و به حاشیه راندن آن‌ها در مسیر توسعه پایدار شهری را نامناسب مطرح و تصریح کرد: در دستور کار قرار گرفتن موضوع توسعه فرهنگی عادلانه با ایجاد امکانات مادی و معنوی مناسب برای معرفی تمامی ظرفیت‌ها و سرمایه‌های فرهنگی همه شهروندان، بدون تبعیض و یک‌جانبه‌گرایی و به حاشیه راندن بخشی از جمعیت شهر، از ضرورت‌های توسعه شهری به حساب می‌آید.

عالی با تاکید بر اینکه برای توسعه فرهنگی شهر که زیربنای توسعه شهری است، مردم برنامه‌ریزی کرده، ابتکار عمل داشته و در مسائل مختلف مشارکت عمومی داشته باشند، افزود: مشارکت شهروندی باعث افزایش اعتماد و همبستگی اجتماعی و بالا رفتن بازدهی خدمات و طرح‌های مختلف اجرا شده در شهر می‌شود، سیاستی اصولی که متاسفانه این سال‌ها در شهرکرد کمتر دنبال شده است.

این دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی در پایان خاطرنشان کرد: تداوم سیاست «دیگری‌سازی» و بازتولید «شهروند حاشیه‌ای»، منجر به دست و پا زدن هر روزه در حاشیه‌ها و حکمفرمایی وضعیتی آشفته خواهد شد.

ایسنا