سود و زیان افزایش آسمان‌خراش‌های تهران

به گزارش اخبار ساختمان، «اواخر آذر امسال بود که شورای‌ عالی شهرسازی و معماری ایران، مکان‌یابی و ضوابط و مقررات ساخت بناهای بلندمرتبه (بیش از ۱۲ طبقه) در محدوده شهر تهران را تصویب کرد؛ مصوبه‌ای که نگرانی‌هایی را همراه داشت و عده‌ای آن را زمینه‌ساز فساد و رانت و مخدوش‌شدن چهره شهر دانستند و گفتند که بلندمرتبه‌سازی بدون ضابطه و مقررات سبب آشفتگی در شهر شده و نتیجه‌ای جز بی‌نظمی نخواهد داشت. در مقابل برخی از کارشناسان حوزه شهری هم در حمایت از این مصوبه گفتند که جمعیت تهران همچنان در حال ‌رشد است؛ بنابراین می‌توان از طریق بلندمرتبه‌سازی از یک‌سو سبب توسعه شهر شد و از سوی دیگر مسکن شهروندان را تأمین کرد.

بهروز مرباغی، دانش‌آموخته حوزه شهرسازی و عضو کانون معماران ایران، هم اجرای مصوبه بلندمرتبه‌سازی را ضرورت شهر دانست و گفت: «کلانشهرها در حال ‌توسعه و پیشرفت هستند و تهران هم از این امر مستثنی نیست و به همین دلیل باید به برخی از طرح‌های شهری نگاه خوش‌بینانه‌تری داشت. بلندمرتبه‌سازی فی‌نفسه اقدام بدی نیست و به‌نوعی نیاز جامعه و شهر و شهروندان است اما اهمیت دارد که با چه ضوابطی و در چه نقاطی از شهر انجام شود.»

به‌ گفته او برج‌سازی در مناطق غربی و جنوبی که فضای خالی وجود دارد، منطقی است اما در مناطق شمالی که از جمعیت، ساختمان و حتی بار ترافیکی، اشباع شده کار درستی نیست و قطعا سبب بروز مشکلات متعددی در حوزه شهری از جمله عدم‌ تأمین پارکینگ، دسترسی نامناسب به امکانات خدماتی و رفاهی، عدم‌ امدادرسانی مناسب در مواقع بحرانی و ... خواهد شد.

قدکشیدن برج‌ها در پایتخت

ساخت برج‌ها در تهران به دهه ۸۰ بازمی‌گردد و آن سال‌ها قانون خاصی برای بلندمرتبه‌سازی وجود نداشت و شهرداری تهران به تشخیص خود و در کمیسیون ماده پنج مجوز این بناها را صادر می‌کرد و همین امر سبب شد تا سال ۹۴ ساختمان‌های بلندمرتبه (بیش از ۱۲ طبقه) افسارگسیخته و قارچ‌گونه در پایتخت یکی پس از دیگری بنا شوند. گرچه آمار دقیقی از برج‌های تهران وجود ندارد اما گفته می‌شود بیش از ۹۸۰ ساختمان بلند ۱۲ طبقه و بیش از آن در تهران وجود دارد که بخش زیادی از آنها در معابر کم‌عرض ساخته شده‌اند. همچنین بر اساس اصول شهرسازی در بلندمرتبه‌سازی ۳۰ تا ۴۰ درصد مجوز سطح اشغال بنا داده می‌شود و ۶۰ تا ۷۰ درصد فضا هم به محوطه‌سازی و ایجاد فضای سبز اختصاص دارد که به‌ گفته کارشناسان حوزه شهری، سازندگان برج‌ها به‌ دلیل ملاحظات اقتصادی به ضوابط پایبند نبودند.

آزادسازی‌ بعد از شش سال

حدود شش سال خبری از برج‌سازی‌ در تهران نبود تا این که آذر امسال فرزانه صادق‌مالواجرد، دبیر شورای‌ عالی شهرسازی و معماری از آزادسازی بلندمرتبه‌سازی خبر داد و گفت: «کنترل ساخت‌وسازها، کنترل گسترش افقی شهر، بهره‌وری بهینه از زمین، ایجاد ارزش‌افزوده در بافت‌های ناکارآمد، امکان حفظ باغ‌ها و فضای سبز شهری، جلوگیری از پراکنده‌سازی بلندمرتبه در سطح شهر و هدایت آن به محورها و پهنه‌های مناسب بلندمرتبه و با رویکرد برنامه‌ریزی در شهر و بر اساس اصول شهرسازی، اهداف مصوبه مکان‌یابی و ضوابط و مقررات ساخت بناهای بلندمرتبه در تهران هستند.»

هر چند در این مصوبه ضوابط بلندمرتبه‌سازی تعیین شده، اما همچنان این نگرانی وجود دارد، تا وقتی رعایت ضوابط در شهر عملیاتی نشود، قطعا این مصوبه هم نتیجه‌ای جز هرج‌ومرج در شهر نخواهد داشت. مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، با حمایت از این مصوبه و پاسخ‌دادن به برخی از نگرانی‌ها گفت: «بر اساس ابلاغیه شورای‌ عالی معماری و شهرسازی قرار است برج‌سازی‌ با ضوابط انجام شود و پیشنهاد ما هم این بود که با رعایت ضوابط و البته در نقاط خاصی این کار صورت گیرد و امیدواریم اینچنین شود.»

اما مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران، با بیان این که ایراداتی در این مصوبه‌ وجود دارد، گفت: «آن چه در ابلاغیه شورای‌ عالی شهرسازی و معماری ذکر شده به‌ نظر کارشناسی نیست. بلندمرتبه‌سازی مقوله پیچیده‌ای است و نیاز به بررسی‌های دقیق دارد و ضروری است تا در این اقدام مهم همه جوانب بررسی شود. به‌ طور مثال آیا نقاطی که برای بلندمرتبه‌سازی شناسایی شده‌اند به لحاظ قرارگرفتن روی گسل یا بارگذاری جمعیت هم مورد بررسی قرار گرفته‌اند؟»

به هر حال این مصوبه از سوی شورای‌ عالی معماری و شهرسازی ابلاغ شده و باید منتظر بود و دید مدیریت شهری چه تصمیمی برای اجرایی‌شدن آن دارد.

شهرهایی که آسمان‌خراش نیاز داشتند

بررسی روند ساخت آسمان‌خراش‌ها در جهان نشان می‌دهد که گرایش به ساختن بناهای خیلی بلند و چشمگیر در شهرهای بزرگ جهان کاهش داشته است. بخشی از این کاهش می‌تواند به‌ دلیل بحران‌های ناشی از بیماری کرونا باشد که امور اداری مربوط به تجارت و کسب‌وکار را کاهش داد و در نتیجه بر درآمد واحدهای اداری تأثیر گذاشت، اما نکته اینجاست که میزان پروژه‌های آسمان‌خراش‌سازی‌ هم کاهش قابل توجهی را نشان می‌داد و این نمی‌تواند صرفا به‌ دلیل همه‌گیری کرونا باشد.

ایجاد آسمان‌خراش‌های بالای ۲۰۰ متر از قرن ۱۹ و به‌ دنبال اختراع فناوری‌های بهتر برای تولید فولاد و سیمان شروع شد. در نیمه اول قرن بیستم و تا پایان جنگ جهانی دوم این انحصار در اختیار اروپا و بیشتر از آن آمریکا بود. در دوران توسعه جهانی که چند دهه بعد از آن فرارسید، کشورهای دیگری مانند ژاپن و بلوک شرق هم به این گروه پیوستند و در شهرهای خود آسمان‌خراش‌هایی ساختند که کاربرد مخابراتی یا اداری داشتند.

در اواخر قرن بیستم در شهرهای حاشیه خلیج‌ فارس و آسیای جنوب شرقی هم برج‌های بسیار بلند ساخته شدند. در میانه سال‌های ۹۰ میلادی رکود اقتصادی باعث کاهش ساخت آسمان‌خراش‌ها شد اما روند، به‌سرعت به حالت عادی برگشت و در پایان قرن شتاب بیشتری گرفت. در سال۲۰۱۰ شتاب باز هم بیشتر شد و کشور چین تعداد زیادی از پروژه‌ها را به نتیجه رساند.

در ۱۰ سال گذشته مرکز ساخت آسمان‌خراش‌های بلند جهان در شهرهای چین و در چند مورد شهرهای حاشیه جنوبی خلیج‌ فارس بوده است. درست مثل برج‌های پتروناس که با حدود ۴۵۰ متر ارتفاع نماد توسعه کوالالامپور، پایتخت مالزی شدند و از همه مهم‌تر برج خلیفه با ارتفاع ۸۰۰ متر است که بلندترین بنای حال حاضر جهان به‌ شمار می‌رود. برج خلیفه را نباید با (برج) هتل‌العرب که به شکل بادبان کشتی ساخته شده و حدود ۳۰۰ متر ارتفاع دارد، اشتباه گرفت.

برج‌العرب اکنون یکی از نمادهای گردشگری امارات متحده عربی در تبلیغات تورهای گردشگری است. تا چند سال پیش تصور می‌شد که روند ساخت برج‌های بلندمرتبه همچنان ادامه داشته باشد اما مهم‌ترین بازیگر این عرصه یعنی چین در مسیری معکوس، ایجاد بناهایی که بیش از حد بلند باشد را در شهرهایی با جمعیت عادی ممنوع کرده است.

برخی اطلاعات نیز نشان می‌دهد که در ۲۰ سال گذشته و همزمان با واردشدن چین و امارات متحده به برج‌سازی‌، ساخت آسمان‌خراش جدید در شهرهای آمریکای شمالی، کاهش داشته است. از طرف دیگر بحث‌های فراوانی درباره جنبه محیط‌ زیستی این سازه‌های بزرگ و میزان مصرف انرژی و مواد اولیه آنها مطرح شده است.

معماران با همین انگیزه ساختمان‌های جدیدی را طراحی کردند که برای کنترل دما و نور انرژی کمتری مصرف کنند یا بتوانند آب مصرفی را تصفیه و بازچرخانی کنند. با پایان‌یافتن همه‌گیری کرونا، دفاتر اداری دوباره به‌ کار می‌پردازند و پروژه‌های برج‌سازی نیمه‌کاره نیز به‌سوی اتمام عملیات ساختمانی و بهره‌برداری می‌روند اما بازگشت به دوران جنون‌آمیز برج‌سازی ممکن است دور از انتظار باشد.

ایسنا