مروری بر حاشیه نشینی و پیامدهای آن

به گزارش اخبار ساختمان، مقاوم سازی ساختمان‌؛ چیزی که امروزه دغدغه بسیاری از کارشناسان حوزه ساختمان شده است، از طرفی بسیاری از شهرها به سمت بلند مرتبه سازی می‌روند و از سویی در حاشیه شهرها شاهد حضور جمعیتی هستیم که از آن‌ها به عنوان حاشیه نشین یاد می‌شود؛ برخی شهرها به صورت نامتوازن در حال توسعه هستند و همه این‌ها در حالی است که بسیاری از مردم به دنبال سقفی برای گذران زندگی خود هستند و از آن جا که اکثرا توان مالی کافی برای خرید زمین و ساخت خانه مطابق استانداردها ندارند، به سمت زمین‌های ارزان‌تر و مصالح ارزان‌تر با هزینه کمتر می‌روند و همه این موارد منجر به ساخت بنایی با مقاومت کمتر و به دور از استانداردها می‌شود.

در این میان نباید از متخلفانی که با وجود توان مالی اقدام به ساخت و ساز غیر استاندارد می‌کنند، غافل شد ولی به هر روی مهم این است که بسیاری از ساختمان‌ها و بناهایی که امروزه در شهرها به ویژه در حاشیه شهرها ساخته می‌شوند، استاندارد لازم را ندارند و این معضل هنگام بحران به شکل بی‌رحمانه‌ای بروز پیدا می‌کند و گاه شاهد بوده‌ایم همین سقف‌هایی که روزی به تصور ما منزل و پناهگاه خانواده‌ای بوده‌اند روی سر افراد آن آوار می‌شوند. اینکه تا کجا این ساخت و سازهای نا ایمن متوقف می‌شوند، معلوم نیست اما چیزی که بارها تجربه کردیم این است که به این سقف‌ها اعتباری نیست و باید استحکام ساختمان بیشتر مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه پیامد ساخت و سازهای غیر ایمن تهدیدهایی است که به چشم نمی‌آیند.

از این منظر ایمن سازی ساخت و سازها بسیار مهم تلقی می‌شود از ایمنی در بحث زمین ساخت گرفته تا نقشه و طراحی و دکوراسیون و... همگی مواردی است که باید برای ساختمان سازی به آن‌ها توجه کرد.

اهمیت ایمن سازی در مقابل حوادثی چون زلزله، سیل، آتش سوزی و امثال آن تعریف می‌شوند

در این رابطه با مظاهر اقبالی، کارشناس رسمی نظام مهندسی ساختمان درباره اهمیت ایمن سازی ساختمان‌ها، بلند مرتبه سازی که در حال حاضر اکثر شهرها با آن مواجه هستند و تمهیدات مواقع بحران، کارایی و تاثیر و عملکرد کمیسیون ماده صد و همچنین کنترل ساخت و سازها و بحث حاشیه نشینی گفت‌وگو کردیم که در ادامه خواهد آمد.

اقبالی درباره اهمیت ایمن سازی ساختمان‌ها بیان کرد: برای ایمن سازی نکاتی وجود دارد که ساختمان‌ها دارای اسکلت باشند مثلا ساختمان‌های سنتی و قدیمی که با دیوار باربر هستند، در حوادثی همچون زلزله، سیل ‌و... بسیار ضعیفند و بهتر است که اگر عمر بالایی دارند جمع‌آوری شوند و ساختمان‌های جدید ساخته شوند.

وی ادامه داد: ساختمان‌هایی نیز وجود دارند که دارای اسکلت هستند (اسکلت بتن یا اسکلت فلز) که نیاز به مقاوم سازی دارند البته باید به لحاظ اقتصادی و قدمت بررسی شوند و یک سری ساختمان نیز که دارای اسکلت فلزی و بتنی هستند، تمهیدات مقاومت در مقابل زلزله برایشان طبق آیین‌نامه‌های استاندارد اجباری ۲۸۰۰ و آیین‌ نامه‌های مقرر و مقررات ملی خوب ساخته شدند ولی مشکلات دیگری همچون دکوراسیون، نوع تزئینات و نصبیاتی که در آن‌ها به کار رفته نحوه به کارگیری نصبیات وجود دارد که این موارد خود در ایمن سازی مهم هستند که باید مدنظر قرار بگیرند.

اقبالی بیان کرد: اهمیت ایمن سازی در مقابل حوادثی چون زلزله، سیل، آتش سوزی و امثال آن تعریف می‌شوند. ساختمان‌ها با توجه به موقعیت مکانی که دارند از نظر ایمن سازی اهمیت پیدا می‌کنند مثلا ساختمان‌هایی که در منطقه زلزله خیز، نزدیک دریا یا مجاور رودخانه و یا در مسیر مسیل‌ها هستند که این‌ها خودشان خطراتی بالقوه دارند؛ باید برای ایمن سازی آن‌ها قبلا فکرهایی شود و اگر هم تا کنون فکری برای آن‌ها نشده در حال حاضر باید آنالیزهایی صورت بگیرد و برای مقاوم سازی و ایمن سازی آن‌ها اقدام شود.

علاوه بر مقاوم سازی، چیدمان و دکوراسیون در ایمن سازی نقش دارند

این کارشناس رسمی نظام مهندسی ساختمان افزود: علاوه بر مقاوم سازی، چیدمان دکوراسیون و تجهیزاتی چون پنجره‌ها، نوع شیشه‌ها، لوستر، کمدها، قفسه‌ها و وسایل مشابه این‌ها در ایمن سازی مراحل بعدی ساختمان‌های مسکونی و تجاری در بهره‌برداری نقش اساسی دارند؛ ممکن است در زلزله‌ای در همان ساختمان مسکونی به خاطر سقوط لوستر یا قفسه کتاب یا هر وسیله‌ای که چیدمان درستی ندارد و به دلیل سقوط شئ سنگینی که در قفسه هست و بر اثر برخورد با افراد تلفات داشته باشیم.

وی اظهار کرد: در ایمن سازی از همه مهمتر مکان یابی و نوع زمین ساخت است که باید به طور جد روی آن مطالعه شود. لازم است به ایمن سازی در قسمت طراحی نیز توجه کرد و باید طرح‌هایی با مصالح سبک، مقاوم و مرغوب داشته باشیم.

اقبالی گفت: همچنین برای پیشگیری از آتش سوزی اقداماتی باید صورت گیرد، اگر هم بنا ساخته شده باید برای کابل و سیم‌های فرسوده فکری صورت گیرد. در کل انسجام و استحکام نسبی بنا، وجود سیستم‌های اعلام و اطفای حریق استفاده از تجهیزات استاندارد در آسانسورها و رعایت موارد ایمنی در آشپزخانه و... باید فرهنگ سازی و اطلاع رسانی شود که بتوان ایمن سازی را مدنظر قرار داد.

وی عنوان کرد: از طرف مسئولان نیز اتفاقا بعد از رخ دادن حوادثی مثل سیل و زلزله اخیر به جد برنامه‌ریزی شده و مسئولان شهری و ملی ایمن سازی را جدی گرفته‌اند و مقررات ملی در راستای ایمن سازی هست که خود مردم هم باید به هم کمک کنیم که ساختمان‌های ایمن داشته باشیم.

عضو هیأت رئیسه نمایندگی سازمان نظام مهندسی ساختمان شهرستان نیشابور درباره بلند مرتبه‌ سازی نیز افزود: بلند مرتبه سازی طبق تعریف شورای عالی معماری شهرسازی کشور در ساختمان‌های تقریبا هشت طبقه و بیشتر، با ارتفاع بیش از ۲۷ متر را در ابلاغ ضوابط عام تعریف کردند که این مورد برای شهرهای جمعیت بالای ۲۰۰ هزار جمعیت تعریف شده قطعا بلند مرتبه سازی تاثیراتی بر مناظر شهری دارند نوع طراحی و برنامه‌ریزی شهری آن‌ها نیز باید مدنظر باشد.

وی ادامه داد: درست است که در بلند مرتبه سازی محاسنی چون کاهش حمل و نقل وجود دارد و شهرها فشرده ‌می‌شوند، کاهش آسیب به محیط شهری، کاهش مصرف زمین و تمرکز جمعیت، کاهش شبکه‌های زیر بنایی، کاهش مسافرت‌های درون شهری، اتلاف وقت کمتر و همچنین ساختمان‌ها پایداری بیشتری دارند چون جدی‌تر و بهتر ساخته می‌شوند همین طور عموما نور طبیعی بیشتری دارند ولی معایبی نیز دارند مثل مصرف انرژی در بالابرها و مخاطرات آن‌ها نیز وجود دارد، بیشتر متکی به انرژی هستند؛ مشکلات ایمنی و امنیت در ارتفاع دارند. آلودگی هوا در این قسمت‌ها بیشتر می‌شود، ترافیک‌های موضعی و... دارند ولی با توجه به مقررات ملی که در کشور تعریف و تبیین و ابلاغ شده است، خوشبختانه در این راستا پیش‌بینی‌های لازم در زمینه مبحث سوم مقررات و مباحث دیگر مقررات ملی شده است.

وقتی قرار است از تکنولوژی استفاده شود باید همه چیز را با آن همگام کرد

اقبالی بیان کرد: در بحث جلوگیری از مخاطرات در زمان بحران و در کل ایمنی ساختمان در اکثر مقاطع پیش‌بینی‌های خوبی شده و چون مقررات ملی لازم الاجرا هستند، خوشبختانه مسیر خود را پیدا کرده است. در شهرهایی چون نیشابور به خوبی اجرا می‌شوند و تاحدی نیز ساختمان‌های بلند مرتبه وجود دارد که این موارد در آن‌ها دیده شده و امید است که با روند اصلاح مقررات و تکمیل اصلاح آن‌ها توسط وزارت محترم راه و شهرسازی دوباره شاهد کامل‌تر شدن آن‌ها باشیم به هر صورت با سرعت رشدی که تکنولوژی دارد وقتی قرار است از تکنولوژی استفاده شود باید همه چیز را همگام و همسان کرد که فاصله‌ای نیفتد.

وی در پاسخ به سوالی در خصوص کمیسیون ماده صد و سطح تاثیرگذاری و کارایی آن در مقابل ساخت و سازهای غیر قانونی نیز گفت: در نظر داشته باشیم که در فرایند ساختمان سازی مسائلی قبل از اجرا، حین و بعد از اجرا وجود دارد قبل از اجرا، پیشگیری‌هایی هستند که در حقیقت نهادهای مسئول آن مشخص هستند و آن‌ها در حقیقیت تاثیر پیشگیرانه خودشان را در تقسیم و تفکیک اراضی مخصوصا اراضی کشاورزی، غنی و بایر، باغ‌ها و... را باید داشته باشند و همچنین برنامه‌ریزی‌هایی نیز باید برای پیشگیری انجام شود.

اقبالی مطرح کرد: در حین اجرا نیز ساختمان‌ها یا بدون پروانه و یا با پروانه ساخته می‌شوند؛ ساختمان‌های با پروانه به هر حال در حد افزایش بنا نسبت به پیش‌بینی‌های ثبت شده در پروانه هست آن‌ها فرایند خود را دارند، ساخت و سازهایی که بدون پروانه هستند که معمولا با عنوان ساخت و ساز خلاف نامیده می‌شوند به هر حال باید برای آن‌ها به صورت پیشگیرانه عمل شود که هم اکنون نیز متاسفانه در حواشی شهر به وفور شاهد چنین ساختمان‌هایی هستیم.

کمیسیون ماده صد نمی‌تواند معجزه کند

این کارشناس رسمی نظام مهندسی ساختمان افزود: به نظر بنده این کمیسیون روز به روز کامل‌تر و بهتر عمل می‌کند و به هر حال باید برنامه‌ریزی داشت و همه عوامل پای کار باشند تا این کمیسیون نیز بتواند در کنار آن عوامل تاثیر خودش را داشته باشد نمی‌توان کمیسیون را تنها گذاشت و گفت فقط کمیسیون پای کار باشد، کمیسیون نمی‌تواند معجزه کند یا می‌تواند جریمه کند یا نسبت به آن ظرفیت‌هایی که در ماده صد برایش پیش‌بینی شده است، رای قلع و قمع دهد؛ تاثیر کمیسیون ماده صد بستگی به عوامل دخیل در فرایندها دارد که باید کمک و همراه باشند.

وی ادامه داد: کمیسیون ماده صد هم که در حقیقت می‌توان گفت وقتی که ساختمان ساخته شده و می‌خواهد پایان کار و امتیازات لازم را بگیرند مجبور می‌شوند به شهرداری مراجعه کنند و در نهایت پرونده به این کمیسیون می‌رود.

اقبالی عنوان کرد: کمیسیون ماده صد در مقابل ساختمان ساخته شده چقدر می‌خواهد بر ساخت و سازهای غیر مجاز تاثیر بگذارد در حال حاضر البته اصلاحیه ماده صد با توجه به اینکه بسیار قانون قدیمی است با سرعت اجرای کنونی و مسائل دیگر همخوانی ندارد و فکر می‌کنم اصلاحیه آن به زودی ابلاغ شود که در واقع به نوعی به‌روز رسانی است؛ بنده هم شنیدم که امیدواریم بتواند بیشتر موثر واقع شود.

عضو هیأت رئیسه نمایندگی سازمان نظام مهندسی ساختمان شهرستان نیشابور در پاسخ به این سوال که "درباره کنترل ساخت و سازها و حاشیه نشینی شهر چه می‌توان کرد و چگونه می‌توان بهتر به این معضلات پرداخت" گفت: کنترل ساخت و ساز و حاشیه شهر و در واقع همان بحث حاشیه نشینی و... که پیش از این به آن پرداختیم ولی به هر حال برای حفظ ذخایر توسعه شهری در محدوده شهر و حریم آن همان طور که ماده صد اشاره می‌کند، قبل از هر اقدامی مالکان آن باید از شهرداری پروانه اخذ کنند به این علت که شهرداری برای ذخایر آینده توسعه شهری خود باید برنامه داشته باشد تا زیر ساخت‌ها ساماندهی شوند، در زیرساخت‌ها، نوع و کیفیت ساخت و ساز آن و همچنین نوع کاربری‌ها که این موارد را نمی‌شود به حال خود رها کرد؛ چراکه با این وجود توسعه شهری امکان پذیر نیست و هزینه بسیار بالایی دارد.

اهمیت تفکیک زمین‌های بایر و دایر و مشخص شدن متولیان آن‌ها

وی بیان کرد: تفکیک زمین‌های بایر و دایر باید صورت گیرد و متولیان آن نیز مشخص باشند، شهرداری و دولت آن قدر که باید نمی‌توانند که همه این موارد را با هم تملک کنند؛ این‌ها در اختیار مالک هستند و نهادهای مسئول باید مراقبت کنند که زمین‌ها حتی‌المقدور تفکیک نشوند.

اقبالی تاکید کرد: مخصوصا که خیلی با مقیاس کوچک در حال تفکیک شدن هستند و بی‌برنامه تفکیک می‌شوند. زمین‌های کشاورزی، باغات در حال از بین رفتن هستند. بافت‌های فرسوده وجود دارند و موارد بسیاری دیگر هست و وزارت محترم راه و شهرسازی برنامه‌های خوب و مطالعه شده‌ای در توانمند سازی و بازآفرینی شهری و... اجرا می‌کند که ما نیز به آن‌ها امیدوار هستیم.

این کارشناس رسمی نظام مهندسی ساختمان تصریح کرد: اما بحث حاشیه نشینی بسیار گسترده‌تر از این حرف‌ها است و بحثی جهانی است و خاص شهر و کشور ما نیست مثلا وضعیت مشهد در زمینه حاشیه نشینی بسیار حادتر است.

وی بیان کرد: خوشبختانه خود متقاضیانی که به حاشیه شهرها مهاجرت می‌کنند و در حاشیه شهر اسکان پیدا می‌کنند به اینکه ساختمان‌های مرتب‌تری داشته باشند، توجه می‌کنند و حداقل برای استفاده از خدمات شرکتی آب و برق و گاز هم که شده زیر نظر شهرداری اصول معابر و... را نسبتا رعایت می‌کنند.

اقبالی گفت: به هر حال همه باید دست به دست هم دهیم و مردم و دولت همه به هم کمک کنیم و بتوانیم فضاهای امن‌تری در زندگی حال و آینده خود داشته باشیم به هر شکل ما بر روی زندگی آیندگان هم به نوعی تاثیر می‌گذاریم.

وی در پایان عنوان کرد: حاشیه شهر، ذخیره آینده شهر و مربوط به توسعه شهر است و به هر حال باید قبول کنیم که نباید نسبت به آن بی‌توجه باشیم و در هر جایی که هستیم در حوزه‌ای که می‌توانیم موثر باشیم و همچنین باید اقدامات لازم را انجام دهیم تا ساختمان‌ها و شهرهای ایمن‌تری داشته باشیم.

ایسنا