آیا ریسک‌های لرزه‌ای در کشور کم شده است؟
۱۴:۱۷ | ۱۴۰۰/۰۴/۲۶
به گزارش اخبار ساختمان، در تاریخ کشورمان، زمین‌لرزه‌های ویرانگری در قرون و سالهای گذشته رخ داده است که خسارت‌ها و تلفات جانی بالایی را به همراه داشته است. کشور ما از نظر میزان تلفات جانی زمین‌لرزه‌ها، جز۱۰ کشور اول دنیاست. مسلما با گذشت زمان، کیفیت ساختمان‌ها از نظر مقاومت در برابر زلزله ارتقاء پبدا می‌کند و البته از طرف دیگر به دلیل افزایش جمعیت و در نتیجه افزوده شدن میزان در معرض قرارگیری نیز بیشتر می‌شود. در چنین شرایطی سوال مهم اینست که باتوجه به ارتقاء کیفی ساختمان‌ها از یک‌طرف و افزایش قابل‌ملاحظه المان‌های در معرض خطر با گذشت زمان، از طرف دیگر، آیا در کل، ریسک‌های لرزه‌ای در گستره کشور ما کاهش یافته یا برعکس بیشتر شده است؟
در پاسخ به این سوال پنگاهی به زلزله ویرانگر منجیل-رودبار با بزرگی ۷.۴ در ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ و شبیه‌سازی آن در سامانه پایش لرزه‌ای ایران، داشتیم که در کمتر از یک دقیقه جنبش زمین، سبب بی‌خانمان شدن ۵۰۰ هزار نفر و مرگ ۳۵ هزار نفر شد.
بیشتر بخوانید: اگر در تهران زلزله رخ دهد...
تغییرات تعداد و کیفیت ساخت‌وساز در کشور
در سال ۱۳۶۹ تعداد کل واحدهای مسکونی در کشور حدود ۶ میلیون واحد برآورد شده است، این تعداد در سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ از ۶ میلیون واحد به بیش از ۲۲ میلیون واحد افزایش یافت. در فاصله سالهای ۷۵ تا ۹۵ تعداد واحدهای مسکونی فاقد اسکلت از ۹ میلیون و ۱۲۹ هزار واحد به ۹ میلیون و ۷۳۶ واحد رسید. در عین حال، در این فاصله ۲۰ ساله ساخت ساختمان های اسکلت دار تغییرات شگرف یافت به نحوی که ساختمان‌های اسکلت دار که یک میلیون و ۶۴۰ هزار واحد بود به ۱۳ میلون و ۹۳ هزار واحد افزایش یافت. در عین حال، بر اساس اطلاعات و آمارهای موجود، کیفیت ساختمان‌ها از نظر مقاومت در برابر زلزله ارتقاء قابل‌ملاحظه‌ای یافت.
در سال ۱۳۴۵ تقریبا درصد عمده ساختمان‌های مسکونی فاقد اسکلت بودند. در سال ۱۳۷۵ نزدیک به ۱۵ درصد واحدهای مسکونی دارای اسکلت بودند. این نسبت در سال ۱۳۹۰ به بالای ۴۰ درصد و در سال ۱۳۹۵ به حدود ۵۷ درصد رسیده است.
شواهد حاکی است که تعداد واحدهای مسکونی نسبت به سه دهه قبل نزدیک به چهار برابر شده است. از طرفی دیگر شاخص کیفی ساختمان‌های مسکونی نیز به طور تقریبی رشد چهار برابری را نسبت به سال ۱۳۷۵ نشان می‌هد.
تغییرات ذکر شده در طول زمان چشم انداز مثبتی را ارائه می دهد اما نکته منفی، تعداد بالای المان های در معرض خطر است. در سال ۱۳۷۵، تعداد واحد های مسکونی فاقد اسکلت و فاقد استحکام لازم در برابر زلزله، اندکی بیش از ۹ میلیون واحد بوده که در سال ۱۳۹۵ هم با اندکی افزایش نزدیک به همان مقدار است. از طرفی تعداد واحدهای مسکونی اسکلت دار از یک میلیون و ششصدهزار واحد در سال ۱۳۷۵ به ۱۳ میلیون واحد رسیده که افزایش بیش از هشت برابری را نشان می‌دهد.
شبیه‌سازی زلزله ۷.۴ منجیل-رودبار، زمان رخداد ۳۱ خرداد ۱۴۰۰
اگر فرض شود که زلزله‌ای با بزرگی ۷.۴ در همان نقطه زلزله واقعی رخ داده منجیل-رودبار، در خرداد امسال رخ می‌داد، موارد زیر را پیرامون چنین زلزله فرضی می‌توان بیان کرد:
زلزله‌ای با بزرگی ۷.۴، مورخ ۳۱-۳-۱۴۰۰ ساعت ۰۰:۳۰:۰۰ در عمق ۱۸.۵ کیلومتری و به فاصله ۱۶ کیلومتری رستم آباد، ۱۷ کیلومتری احمدسرگوراب و ۲۰ کیلومتری توتکابن از توابع استان گیلان و در فاصله مستقیم ۲۳۳ کیلومتری تهران رخ داد.
"با توجه به بزرگی زلزله فرضی و فاصله مراکز جمعیتی اطراف از آن، تعداد ۱۰۹ شهر با جمعیتی معادل ۴۳۱۸۷۹۵ نفر و ۴۵۹۷ آبادی با جمعیتی در حدود ۱۸۷۹۹۴۶ نفر (طبق آمار ۱۳۹۵) تحت تاثیر'' این زمین‌لرزه قرار می‌گیرند.
شدت احتمالی زلزله ۷.۴ زلزله فرضی رودبار
برای زلزله ۷.۴ فرضی منجیل- رودبار، براساس روابط تجربی، شدت محسوس ۹ در حوالی رومرکز و به شعاع ۱۱.۶ کیلومتری اطراف آن، شدت ۸ تا شعاع ۳۳.۶ کیلومتری و شدت ۷ تا شعاع ۶۰.۷ کیلومتری از زلزله محاسبه می‌شود.
تعداد کل جمعیت ساکن (شهری و روستائی)، در محدوده شدت ۹ برابر ۸۱۱۲ نفر، در محدوده شدت هشت برابر ۱۴۵۴۸۸ نفر و در محدوده شدت هفت برابر ۱۳۳۰۱۴۰ نفر برآورد شده است.
تعداد کل جمعیت ساکن (شهری و روستائی) در محدوده شدت محسوس زلزله فرضی منجیل- رودبار با بزرگی ۷.۴ معادل ۱۴۸۳۷۴۰ نفر (طبق آمار سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران) خواهد بود.
خسارت احتمالی زلزله فرضی ۷.۴ منجیل-رودبار
تعداد کل واحدهای مسکونی شهری خسارت دیده احتمالی ۹۱۴۶۴ برآورد شده و تعداد شهرهای آسیب دیده احتمالی ۱۰۵ است. تعداد جمعیت ساکن در واحدهای شهری خسارت دیده احتمالی با توجه به نسبت جمعیت به واحد مسکونی شهری، ۳۱۰۹۷۸ نفر برآورد شده است.
براساس آمار سال ۱۳۹۵، نسبت جمعیت به واحد مسکونی برای مراکز شهری در کل ایران بطور متوسط ۳.۴ برآورد شده است.
تعداد کل واحدهای مسکونی روستائی خسارت دیده احتمالی ۵۸۸۰۶ واحد برآورد شده و تعداد آبادی‌های خسارت دیده احتمالی در زلزله ۷.۴ زلزله فرضی منجیل-رودبار ۴۵۰۴ آبادی تخمین زده می‌شود. تعداد جمعیت ساکن در واحدهای روستایی خسارت دیده احتمالی با توجه به نسبت جمعیت به واحد مسکونی روستائی، ۲۱۱۷۰۲ نفر برآورد شده است.
براساس آمار سال ۱۳۹۵، نسبت جمعیت به واحد مسکونی برای آبادی‌های کل ایران بطور متوسط ۳.۶ برآورد شده است.
مراکز جمعیتی اطراف رومرکز زلزله ۷.۴ زلزله فرضی رودبار
تعداد ۲۵ شهر تا شعاع حدود ۵۵ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله قرار می گیرند. تعداد کل جمعیت مراکز جمعیتی شهری واقع در شعاع نیم درجه (حدود ۵۵ کیلومتری)، ۱۰۴۷۲۱۰ نفر، تعداد کل واحدهای مسکونی ۳۴۴۳۷۸ واحد، تعداد کل واحدهای مسکونی فاقد اسکلت ۱۰۹۶۱۴ واحد است. پرجمعیت‌ترین شهر در این محدوده رشت با جمعیت ۶۷۹۹۹۵ نفر است.
بیشتر بخوانید: اصول مهم در مقاوم سازی ساختمان در برابر زلزله
آبادی‌های اطراف رومرکز زلزله ۷.۴ زلزله فرضی رودبار
۹۹۷ آبادی تا شعاع نیم درجه (حدود ۵۵ کیلومتری) اطراف رومرکز زلزله قرار می‌گیرند. تعداد کل جمعیت مراکز جمعیتی روستائی واقع در شعاع نیم درجه (شعاع ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری)، ۴۴۸۲۷۶ نفر، تعداد کل واحدهای مسکونی ۱۴۲۳۵۳ واحد، تعداد کل واحدهای مسکونی فاقد اسکلت ۹۲۸۱۵ واحد است. پرجمعیت‌ترین آبادی در این محدوده سراوان با جمعیت ۵۵۴۲ نفر است.
جمع کل جمعیت شهری و آبادی‌های در شعاع نیم درجه (حدود ۵۵ کیلومتری) ۱۴۹۵۴۸۶ نفر و تعداد کل واحدهای مسکونی ۴۸۶۷۳۱ واحد بوده که از میان این تعداد از واحدهای مسکونی تعداد ۲۰۲۴۲۹ واحد فاقد اسکلت است.
ضرورت سرمایه‌گذاری به منظور کاهش ریسک لرزه‌ای در کشور
براساس اطلاعات ارائه شده در خصوص زلزله سال ۱۳۶۹ منجیل-رودبار، تعداد ۵۰۰ هزار نفر بی‌خانمان شدند. تعداد تلفات جانی این زمین‌لرزه هرچند بطور کامل و دقیق برآورد نشده است، اما در برخی مراجع تا حدود ۳۵ هزار نفر نیز تخمین زده شده است.
در شبیه‌سازی این زلزله برای سال ۱۴۰۰ (بر اساس داده های آماری سال ۱۳۹۵) که در مطالعه حاضر نتایج آن ارائه شده، برآورد شد که تعداد ۵۲۰ هزار نفر در واحدهای مسکونی آسیب دیده، سکونت دارند و کمابیش تعداد واحدهای تخریب شده و آسیب دیده مشابه ۳۰ سال پیش خواهد بود. این امر به دلیل افزایش تعداد واحدهای مسکونی در محدوده شدت موثر زلزله منجیل -رودبار همراه با ارتقاء کیفی ساختمان‌هاست. بنابراین و بطورکلی می‌توان گفت که با گذشت بیش از ۳۰ سال از زلزله منجیل-رودبار، ریسک لرزه‌ای در منطقه کاهش نیافته و بلکه اندکی نیز افزایش نشان می‌دهد.
ذکر نکته‌ای مهم در ارزیابی تغییر شاخص ریسک در مناطق زلزله زده، مهم است، در مناطق زلزله زده بعد از رخداد زلزله، عملیات بازسازی گسترده‌ای انجام و کلیه واحدهای بدون اسکلت و خشت و گلی و ضعیف به ساختمان‌های با درجه کیفی به مراتب بالائی تبدیل می‌شود. شبیه سازی بعمل آمده در این مطالعه نشان می دهد که علیرغم ارتقاء قابل ملاحظه شاخص کیفی ساختمان ها، میزان ریسک با توجه به افزایش تعداد جمعیت و واحدهای مسکونی، کاهش پیدا نمی‌کند.
واضح است که با این توصیف در مناطقی که بازسازی‌های گسترده در آن صورت نگرفته باشد، مسلما شاخص ریسک لرزه‌ای انتظار می‌رود که افزایش چشمگیری را نشان دهد. همچنین شایان ذکر است که در زلزله سال ۱۳۶۹ منجیل-رودبار مشاهد شد که در صد بالائی از ساختمان‌های اسکلت‌دار هم به دلیل فقدان نظارت جدی، کیفیت پائین مصالح، دخیل بودن نیروی کاری غیرماهر در ساخت و ساز، ساختگاه نامناسب و مواردی از این قبیل تخریب شدند.
با توجه به تعداد ساختمان‌های اضافه شده، بنا بر محاسبات انجام یافته در این مطالعه می‌توان گفت که میزان ریسک لرزه‌ای علیرغم بهبود نسبی شاخص کیفی ساختمان‌ها، در کشور افزایش یافته است. برای کاهش ریسک محسوس، ما نیازمند عزم جدی و حرکت پیوسته و نه نوسانی هستیم، این کار تنها با سرمایه‌گذاری بر کاهش ریسک امکان پذیر است.
هزینه کرد برای کاهش ریسک، همانطور که در سند جهانی سندای تاکید شده است، سرمایه‌گذاری بنیادین با رویکرد ارتقاء تاب‌آوری است و امید می‌رود تا در کشور پر مخاطره ایران، بطور جدی و مستمر شاهد انجام آن باشیم.
پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی
