توسعه شهری در ایران ساختاری بیمارگونه داشته است

به گزارش اخبار ساختمان، توسعه شهری در ایران از زمان توسعه شهرها و رشد جمعیت، الگوی نامتوازنی دارد، به گونه ای که به طور مستقیم بر رفاه و زندگی ساکنان تاثیرگذار است. مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «رویکردها و ملاحظات توسعه شهری»، این مشکل را از زمان پهلوی اول ریشه یابی می کند و عوامل متعددی را نیز در زمان حاضر برای آن برمی‌شمارد. همچنین در این گزارش ذکر شده است، امروزه اغلب شهرها گرفتار ساختاری بیمارگونه هستند.

ساختار فضای شهری یکی از ابتدایی ترین عواملی است که می تواند به طور مستقیم بر زندگی ساکنان و رفاه آنها تاثیرگذار باشد. مرکز پژوهش های مجلس گزارشی درباره رویکردها و ملاحظات توسعه شهری منتشر کرده که این مقوله و ابعاد مربوط به آن را به‌ صورت جزئی تر مورد بررسی قرار داده است.

بر مبنای این گزارش، فضای شهری و طراحی آن تنها یک تجلی سطحی و کالبدی نیست. شهرها نماد مانایی و تبلور ساختار قدرت ساکنانی هستند که اولویت های عقیدتی، اقتصادی و اجتماعی آنها را در بخش های مختلف می توان مشاهده کرد. بنابراین در این راستا باید الگویی برای ساختار شهری در نظر گرفته شود که علاوه بر برطرف کردن نیازهای کنونی ساکنان نیازهای نسل های آینده را نیز به خطر نیندازد؛ الگویی که بر سه رکن اقتصادی، توسعه اجتماعی و حفاظت محیط زیست بنا شده است و بر این این مقوله تاکید دارد که چگونه اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی را هنگام تصمیم گیری امروز متعادل کنیم.

قالب ناموزون توسعه شهری در ایران

مرکز پژوهش های مجلس توسعه شهری کنونی را در قالبی ناموزون معرفی می کند که تحت هیچیک از الگوها و رویکردهای موسوم طبقه بندی نمی شود. این نهاد دلایلی برای این مساله عنوان کرده است از قبیل الزام به تغییر کالبدی و تبدیل عملکردهای شهری در دگردیسی های ناشی از روی کار آمدن یک دولت متمرکز اقتدارگرا در دوره پهلوی اول، تمایل به مدرن سازی و انبوه سازی در دوره پهلوی دوم و نیز نیاز به ارزان سازی و سریع سازی در توسعه های شهری ناشی از افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی پس از انقلاب اسلامی.

تا زمانی که در ایران الگوی توسعه کالبدی شهرها به صورت ارگانیک بود، رشد شهری بر مبنای عوامل شهری و درون‌زا پیش می رفت. زمین های شهری نیز برای کاربری سنتی شهرها کافی بودند، اما مبنای توسعه و گسترش شهرها ماهیت بیرون‌زا به خود گرفت. در این شرایط، منابع مالی جدید در اقتصاد شهری تزریق شد و شهرها تحت تاثیر قرار گرفتند، سرمایه گذاری در زمین شهری تشدید شد و این مساله الگوی توسعه ناموزونی را به بسیاری از شهرها تحمیل کرد. امروزه اغلب شهرها گرفتار ساختاری بیمارگونه هستند.

نگاه‌ یک جانبه به الگوی توسعه شهری در ایران

در شرایط موجود بخش قابل توجهی از دیدگاه هایی که در خصوص الگوی توسعه شهری مطرح می شود، یک جانبه به شهر می نگرند و ارتباط یک واحد مسکونی تا کل قلمرو سرزمینی را با شهر در نظر می گیرند. این در حالی است که علاوه بر مزیت های فردی و خانوادگی در حوزه اجتماعی باید هزینه های اقتصادی را که بر دوش دولت، دستگاه های اجرایی و مدیریت شهری سنگینی می کند نیز مورد بررسی قرار داد.

در حال حاضر در پاره ای از مناطق کشور که تا حدودی شرایط برای گسترش سکونتگاه ها و توسعه شهری فراهم است، به‌دلیل برخی تنگ نظری ها یا محافظه کاری ها و صلب بودن ضوابط و مقررات، فشارهای زیادی در حوزه اسکان به ساکنان تحمیل می شود. این موضوع تا آنجا ریشه دارد که فرصت توسعه در برخی نقاط در حال از دست رفتن است.

همچنین در دیدگاه هایی که شهر را همچون ابزار و یک موجودیت غیرارگانیک می نگرند، بنا بر آن است تا هر کدام از اجزای آن در محل معینی قرار بگیرد و از همین زاویه است که به تفکیک افراطی عملکردهای شهری می اندیشد.

این در حالی است که در اغلب رویکردهای جدید، ابعاد زندگی معنوی زندگی انسان نیز مد نظر قرار گرفته است و هر شهر باید هویت خاص خود را با توجه به تفاوت های محیطی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نشان دهد.

جزئیات سند سیاست ملی شهری وزارت راه و شهرسازی

در سند سیاست ملی شهری که وزارت راه و شهرسازی با همکاری برنامه اسکان بشر ملل متحد در تهران تهیه کرده است، ملاحظات توسعه شهری به 6 اصل سازنده حکمروایی شهری، پایداری اجتماعی، پایداری فضایی، پایداری مالی، پایداری اقتصادی و پایداری محیط زیستی طبقه بندی شده است.

با توجه به موارد مطرح شده، باید گفت در پیش گرفتن راهکارهای مشابه برای تمامی نقاط کشور و نادیده گرفتن تفاوت های مکانی-فضایی در قالب تک‌سناریو امکان پذیر نیست. همچنین توسعه درونی، فشرده سازی و بهسازی و بازسازی بافت های درونی یا سناریو توسعه منفصل و ایجاد شهرها و شهرک های جدید، سناریو توسعه متصل و افزوده شدن مساحت محدوده و حریم و گسترش اراضی شهری ممکن نیست.

تجارت نیوز