کمی به حاشیه نشین ها توجه کنیم

به گزارش اخبار ساختمان، همیشه وقتی صحبت از این مناطق می شود، احساس می کنیم باید به عنوان یک مسئول، یک دستگاه، یک خیّر، یک کارآفرین، یک استاد دانشگاه، یک پژوهشگر، یک نماینده مجلس، یک عضو شورای شهر و ... فکری برای مردم این محلات کنیم.

مردمی که علاوه بر نامناسب بودن دسترسی به خدمات شهری ممکن است، در مسیر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هم حرف هایی برای گفتن داشته باشند، بدین سان همه سعی می کنند آستین ها را بالا بزنند و قدمی برای این مردم بردارند. اما آیا به راستی هر قدمی برای چنین مردمی می تواند مفید باشد؟

در محلات حاشیه نشین و یا با بافت هایی ناکارآمد در شهرهایمان شاهدیم که سازمان های مختلفی وارد کار شده اند اما باز هم همچنان در این محلات مشکلات بسیار است.

در طول چندین سال که یک محله حاشیه ای در همدان را پایلوت همه برنامه ریزی هایمان کرده ایم، آیا توانسته ایم اندکی دید مردم را نسبت به یک آسیب اجتماعی تغییر دهیم؟

به عنوان مثال چقدر توانسته ایم میزان طلاق را در یک محله حاشیه ای کاهش دهیم؟ چه قدم هایی برای کاهش اعتیاد در یک محله با چنین بافتی برداشته ایم؟ آیا تنها کلاس های آموزشی محدود و توزیع چند بروشور برای این محلات کفایت می کند؟ برای ارتقاء فرهنگ محیط زیستی کودکان این محله چه کارهایی کرده ایم؟ توانسته ایم میزان همسرآزاری را در این محلات تاحدی کنترل کنیم؟

بحث اصلی ام روی مباحث اجتماعی و فرهنگی است چراکه مباحث عمرانی را با چند جدول کشی و سوق دادن بودجه هایی از جنس بازآفرینی به سمت و سوی آسفالت کردن و قیر ریختن می توان تاحدی پیش برد اما برای اشتغال مردم یک محله حاشیه ای و یا دارای بافت ناهمگون می توان به راحتی یک طرح اقتصادی پیاده کرد؟ ایجاد اشتغال در مناطق حاشیه‌ای و بافت‌های واجد ارزش تاریخی و بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری به راستی باید رو به چه سمت و سویی رود؟ آیا می توان به راحتی برای اشتغال یک محله حاشیه ای برنامه ریزی کرد؟

به راستی مباحث اجتماعی و فرهنگی همیشه مظلوم این مناطق هستند چراکه با ورود یک طرح و با ورود یک سازمان، یک خیّر، یک نماینده مجلس، یک عضو شورای شهر و ... مردم محلی دلگرم می شوند و امیدوار!

این مردم هستند که باز هم با اعتماد اجتماعی شان وارد میدان می شوند و مشارکت های اجتماعی را رقم می زنند تا یک طرح، یک وعده یا یک شعار تحقق یابد اما به راستی اگر این امر، نصفه و نیمه به اتمام برسد و یا فراموش شود چه اتفاقی می افتد، غیر از آن که یک محله را به عینه زخمی شده، رها کرده ایم! و باید پذیرفت که محله ای که زخمی شده است، به سختی می تواند حتی به نقطه اولیه خود بازگردد ...

در قدم های اجتماعی و فرهنگی برای چنین محله هایی باید آنقدر با مردم این محلات نشست و برخاست کرد که بتوان لایه های زیرین این محلات را دریافت، به راستی نمی توان از دور برای یک محله تصمیم گرفت و مثلاً گفت که این محله پارک ندارد، اگر پارک داشت دیگر طلاقی نداشت چراکه خانواده ها در کنار هم شام می خوردند و بچه ها بازی می کردند و دعواها کمتر بود.

اگر زیر و بم مشکلات محله را ندانیم، شاید همین پارک موجب شود که پدر خانواده به سبب نداشتن شغل این پارک را محلی برای گذران بیشتر وقت با دوستانش کند، یا سرویس های بهداشتی آن را محلی مناسب برای مصرف موادمخدر یا فروش آن کند، کما اینکه می توان در این زمینه ها نمونه های عینی ای را در شهرها مطرح کرد. بدین سان، در بدو ورود به یک محله اگر واقعاً می خواهیم آستینی برای مردم آن بالا بزنیم باید به نیازهای مردم گوش کنیم.

مشاهده میدانی از محله در کنار شنیدن صحبت های اهالی آن نه اهالی گلچین شده که شاهدیم همواره به جای مشکلات اساسی مردم محلی به دنبال رسیدن خود به منفعت هستند، بلکه منظور اهالی متشکل از تمامی اقشار، زن و مرد، پیر و جوان، کودک و نوجوان، مستأجر و مالک، بی سواد و تحصیلکرده است و تمامی این زمینه ها باید در بررسی ها لحاظ شود.

به خوبی به یاد دارم که در یکی از همین نقاط شهر همدان بودم که در پاسخ به سوالم که برای رفتن به پارک به کجا می روید؟ از کودکی پنج ساله شنیدم «پارک کجاست؟ به کجا پارک می گویند؟ من تا به حال پارک ندیده ام و نرفته ام ...».

و یا در محله ای دیگر، طرح اشتغال زنان رونق گرفته شد بدون آن که به مباحث زمینه ای در این محله فکری شده باشد و نتیجه این شد که زنان این محله نه تنها مشکلات قبلی شان رفع نشد بلکه بار زندگی هم بر دوششان افتاد و همسرانشان دیگر به سر کار نمی رفتند!

درست است که نبود اشتغال پایدار می تواند با خود مشکلات بی شماری را به همراه داشته باشد، به آسیب های اجتماعی دامن بزند و مسائل فرهنگی را تحت تأثیر قرار دهد اما بدون برنامه ریزی های همراه با ریشه یابی نمی توان برای اشتغال و مباحث اقتصادی یک محله هم تصمیمی گرفت.

چقدر توانسته ایم برای یک محله، شرایط را مساعد و مناسب پیش ببریم؟ نامناسب بودن نور و روشنایی در یک محله می تواند احساس امنیت را به شدت کاهش دهد و وجود فضاهای بی دفاع شهری در خلال اجرای یک پروژه شهری می تواند به راحتی منجر به مهیّا شدن فضا برای رشد مشاغل کاذب در بدنه یک شهر شود اما چقدر سیاستگذاری ها و برنامه ریزی هایمان را به این سمت سوق داده ایم که بتوانیم فضاهای یک محله را بشناسیم و مطابق با آن برای اشتغال مردم آن برنامه ای بریزیم؟

می خواهیم به عنوان یک دستگاه مجری وارد کارهایی در راستای سلامت شویم و به نوعی فرهنگ زیست محیطی را در محلات ارتقاء دهیم، سریعاً سراغ محلات حاشیه ای می رویم و یا با توزیع بروشور یا درب منازل یا مساجد و یا خانه های بهداشت کار را آغاز می کنیم بی آن که نگاهی داشته باشیم که چه شده که به عنوان مثال یک مدرسه مخروبه محلی برای تجمع زباله های شهروندان این منطقه شده است. آیا آنها نیاموخته اند که این کار سلامت مردم را به خطر می اندازد؟ آیا نمی دانند که نسبت به دیگران مسئولیت دارند؟ آیا این حرکت در جهت یک اعتراض است که چرا مدرسه فرزندانشان به صورت مخروبه ای رها شده است؟ آیا این مدرسه به سبب رها شدن تبدیل به محلی برای تجمع معتادان شده و اهالی سعی دارند تا با ریختن زباله ها، مانع ورود معتادان شوند؟ و هزاران موضوع دیگر که وقتی در دل این مردم نباشی و باآن ها نشست و برخاست نداشته باشی، نمی توانی روی فرهنگ زیست محیطی آنها کار کنی و البته اگر هم کاری کنی و قدمی برداری، چون مطابق با نیازهای آنها، خواسته های آنها و البته پیشینه اجتماعی و فرهنگی آنها نبوده، ثمره ای نخواهد داشت.

می خواهیم طرح اشتغال برای یک محله داشته باشیم، بدون توجه به ظرفیت های آن محله و داشته های اقتصادی آن برنامه ریزی می کنیم و مثلاً می گوییم که از فردا هر کسی که در محله شغلی دارد از کارگاه چرم دوزی گرفته تا میناکاری و تولیدی لباس و ... باید تحت آموزش قرار گیرد، بی آن که به این فکر کنیم که این مردم، به سبب نامناسب بودن وضعیت مالی و درآمدیشان، وقت آموزش دیدن را ندارند و ترجیح می دهند که گمنام و با شاگردی کردن تجربه کسب کنند.

با همه این تفاسیر، به راستی باید بدانیم که قدم نهادن در مباحث اجتماعی و فرهنگی به عینه همان راه رفتن روی لبه تیز شمشیر است که اگر کوچکترین حرکت و گامی اشتباه برداشته شود، نه تنها نتیجه ای معکوس در پی خواهد داشت بلکه برای جبران همین حرکت و گام نادرست نیز باید حرکت ها و گام های بی شمار و طی سال های متمادی برداشته شود و همه اینها می شود، یک محله زخمی که علاوه بر این زخم ها اعتماد مردم نیز کاهش یافته است و راهی که می شد با بررسی نقاط قوت و ضعف و البته فرصت ها و تهدیدهای محله طی کرد، این بار راهی شده است که باید برای التیام دردهای آن چاره ای اندیشید.

بیایید یا دستی در محلات حاشیه ای نبریم، یا اگر قرار است برای اجرای طرح های اجتماعی و حتی اقتصادی در این محلات وارد شویم. گام ها را درست برداریم که زخمی به جا نگذاریم.

ایسنا